Asya’nın Filistin’i
İngiliz hükümeti, 16 Mart 1846 tarihli Amritsar Anlaşması’yla, Müslüman nüfusun ekseriyeti teşkil ettiği Keşmir’i Hindu Mihrâce Gulab Singh’e (1792-1857) satmıştı. İngiltere, şahsen sahibi olmadığı bir toprağı, orada demografik ve siyasî açıdan rastgele bir yükü bulunmayan azınlıktaki bir kümeye, sakinlerinin ve yerlilerinin dileği hilafına devrediyordu. Bu durum, 2 Kasım 1917 tarihli ünlü Balfour Deklarasyonu’yla Filistin’de de tekrarlanacaktı. Bu açıdan, Keşmir ve Filistin krizleri, prosedür ve bağlam olarak başından beri ikiz kardeş üzereydi.
Gulab Singh, Keşmir’in idaresini sonraki yıl oğlu Ranbir Singh’e (1830-1885) devretti. 1848’den 1885’e kadar Keşmir mihrâcesi olarak misyon yapan Ranbir Singh ölünce, yerini oğlu Pratap Singh (1848-1925) aldı. Erkek evladı bulunmayan Pratap, uzak bir akrabasını kendisine siyasî varis yapmak isteyince, İngiltere duruma müdahale etti; yeğeni Hari Singh (1895-1961) veliaht prens ilân edildi. 23 Eylül 1925’te Pratap Singh’in vefatıyla, Hari Singh, Keşmir mihrâcesi oldu.
Tıpkı Filistin sıkıntısının giderek kördüğüme dönüşmesi üzere, 1920’li yıllar boyunca, Keşmir’de Müslümanlarla Hindular ortasında tansiyon daima yükseldi. Nüfusunun yüzde 80’den fazlası Müslüman olan Keşmir bölgesi, çoğunluğun en temel dinî haklarına bile hürmet göstermeyen Hindular tarafından baskıyla yönetiliyordu. Britanya Hindistan’ının bir prensliği pozisyonundaki Keşmir’de kurulan statüko, İngiltere’nin de işine gelen bir denklem oluşturmuştu. İngilizler, Filistin’deki manda idaresi boyunca yaptıkları üzere, Keşmir’de de periyot dönem Hinduları ve Müslümanları birbirlerine karşı el altından destekleyerek, çatışmayı ve ayrışmayı körüklediler.
Keşmirli Müslümanların hak taleplerinin bastırılamaz hale gelmesiyle, 1931’in sonunda, Britanya Hindistan’ı Dışişleri Bakanlığı bürokratlarından Bertrand James Glancy (1882-1953) başkanlığında bir komite oluşturuldu. (İngiltere, birebir periyotta, Filistin’deki krizi de raporlar ve “beyaz belge”ler yoluyla çözümlemeye çalışıyordu). 1932’nin nisan ayında yayımlanan “Glancy Raporu”, Keşmir’in idaresi için yeni bir meclis oluşturulmasını öneriyordu. Kelam konusu meclisin toplam 75 üyesi olacak, bunlardan 15’i resmî temsilcilerden oluşacak, 33 tanesi de seçimle gelecekti. 33 sandalyenin 21’i Müslümanlara, 10’u Hindulara, ikisi de Sihlere tahsis edilecekti. Mihrâce Hari Singh, raporu kabul ettiğini duyurdu, lakin içerik hiçbir vakit tam manasıyla uygulanamadı.
14-15 Ağustos 1947’de Britanya Hindistan’ı ikiye bölünüp de ortaya Hindistan ve Pakistan ismiyle iki bağımsız devlet çıkınca, Keşmir Mihrâcesi Hari Singh, Pakistan yahut Hindistan’a katılma konusunda telaşlı davranmadı. Hem Müslüman nüfusunun yoğunluğu hem de fizikî yakınlığı nedeniyle Pakistan’a bağlanması daha mantıklı ve makul olan Keşmir, artık daima çatışmaların ve sıcak savaşların konusu olacaktı:
Tarihe “Birinci Hindistan-Pakistan Savaşı” ismiyle geçen birinci çatışmalar, 5 Ocak 1949’da nihayet ateşkesle sona erdiğinde, Pakistan, tamamını almaya niyetlendiği Keşmir’in üçte birini -burası “Azad Keşmir” ismiyle bilinir- elde edebilmiş, aslan hissesini ise -Cammu Keşmir- Hindistan kapmıştı. Keşmir sıkıntısı, bu sırada memleketler arası topluluğun da gündemine girmiş, BM benzeri krizlerin tamamında olduğu üzere, Keşmir için bir halk oylaması yapılması istikametinde tavsiye kararı almıştı. Fakat Pakistan ve Hindistan, kelam konusu halk oylamasının kuralları ve detayları konusunda ortak bir paydada buluşmayı asla başaramayacaktı.
Hindistan hükümeti, 17 Ekim 1949’da anayasaya ek ettiği “370’inci madde” ile kendi denetimindeki Cammu Keşmir’e özel bir statü verdi. Buna nazaran, Keşmir maliye, savunma, dışişleri ve irtibat alanlarının dışında bütün kararlarını kendisi alabilecekti. Kendisine ilişkin özel bir anayasası ve bayrağı olacaktı. En değerlisi, Keşmir dışından gelenler ve Keşmir vatandaşı olmayanlar, eyalette toprak ve mülk satın alamayacaktı. Keşmir böylelikle, Hindistan’ın başka eyaletlerinden büsbütün ayrılmış oluyordu.
Hindistan ve Pakistan, 1965 ve 1999’da Keşmir için iki sefer daha savaştı. Lakin savaşlar, çözümsüzlüğün derinleşmesinden öbür bir sonuç doğurmadı. Memleketler arası sistemin tutarsızlığı ve ikiyüzlülüğünün yanına, İslâm dünyasının Keşmir konusundaki ilgisizliği de eklenince, Asya’nın Filistin’i Keşmir, daima krizlerin odağında yer almaya devam etti.
Bugün yine savaş tamtamlarının çaldığı Keşmir, artık Filistin’e daha fazla benziyor: Zira İsrail, açıktan ve direkt Hindistan hükümetinin yanında yer alıyor. Tıpkı İslâm ve Müslüman düşmanı Hinduların, Gazze’ye düşen her bombanın akabinde sevinç çığlıkları atmaları gibi…
