Annem Alev Alatlı Bayramda herkesi mutlu edecek sofralar hazırlardı

Kurban Bayramı, sırf bir ibadetin yerine getirildiği vakit dilimi değil; birebir vakitte paylaşmanın, birlikte olmanın ve sevgiyle kurulan sofraların bayramıdır. Bu mübarek günlerde kurulan her aile sofrası; geçmişin izlerini, anıları, gelenekleri ve lisandan lisana, gönülden gönle aktarılan kıymetleri içinde taşır. O sofralar yalnızca karın doyurmaz; tıpkı vakitte kalpleri buluşturur, ruhlara dokunur. Bayramlar, büyüklerin duasıyla başlayan, çocukların sevinciyle şenlenen, gönüller ortasında köprülerin kurulduğu değerli vakitlerdir. Kurban ise yalnızca bir hayvanın kesilmesiyle değil; kırgınlıkların, bencilliğin ve uzaklıkların da kesilmesiyle mana bulur. Merhum mütefekkir Alev Alatlı’nın veciz tabiriyle: “Sadece karın değil, gönül de lakin tıpkı sofrada birlikte doyuyor.”

Fikirleriyle Türkiye’nin niyet hayatında derin izler bırakmış, kalemiyle zihinlere istikamet vermiş Alev Alatlı’yı bayram vesilesiyle bir sefer daha hayırla yâd ediyoruz. Çünkü o sırf yazdıklarıyla değil; hayatın tam ortasında, mutfağında ve sofra başında kurduğu sevgi lisanıyla de hafızalarda yer etti. Sofrayı bir kültürün, bir terbiyenin ve nesiller ortası transferin taşıyıcısı olarak gören Alatlı, bu bayram sofralarında hepimize ilham olmaya devam ediyor. Yeni Şafak Pazar olarak hem bayramın ruhunu hem de bu ruhu hayatına yansıtan değerli bir ismi konuşmak istedik. Kurban Bayramı vesilesiyle Alev Alatlı’nın kızı Funda F. Aktan ile bir ortaya geldik. Annesinin entelektüel mirasını, yazma disiplinini ve bayramlar dâhil olmak üzere aile hayatındaki öğretici taraflarını konuştuk. Alatlı’nın yazarlığının yanı sıra aileyi bir ortada tutan mutfak ve sofra kültürüne verdiği değer, bu bayramda yine hatırlanıyor.

Toplum onu bir entelektüel, muharrir ve fikir insanı olarak tanıdı; halbuki mesken içinde değişik, daha sıcak ve öğretici bir istikameti vardı. “Annem bir düşünür, bir yazardı lakin tıpkı vakitte bir ablaydı, bir anneydi, bir anneanneydi” diyen kızı Funda F. Aktan, Alatlı’nın aile hayatında da merkezde olduğunu şu sözlerle tabir ediyor: “Evimizin kalbi mutfakta atardı. Bizim konutun neredeyse tamamına hâkim olan bir mutfak tezgâhımız var. Annem bu tezgâhta bir yandan bizlere yemek yapar, bir yandan da karşısında televizyon, elinin altında gazeteler, yanında bilgisayar dünyanın serencamını izlerdi. Değerlendirmelerini de bizlerle paylaşırdı.” Fikir dünyasıyla aile hayatını tıpkı potada eriten Alatlı, fikirleriyle dün, bugün ve yarın ortasında bir köprü kurar ve insanları da bu perspektifte düşünmeye yönlendirirdi. Aktan, “Annem, hiçbir vakit günlük polemiklere kapılmaz, olaylara her vakit tarihî derinliğiyle, geleceğe tesiriyle yaklaşırdı” diyor. “Onunla geçirilen masabaşı sohbetleri yalnızca sohbet değil, birebir vakitte birer ders, birer hatıraydı” tabirlerini kullanan Aktan, o günleri hasretle anıyor: “Şimdi dönüp baktığımda görüyorum ki, o masa yalnızca yemek değil, fikir ve sevgiyle de donatılmıştı. O masada büyüdüm ben, çocuklarım da o masada büyüdü.”

Altı bin sayfayı bulan büyük külliyatı, fikir dünyasına kazandırdığı derinlikli tahlilleri ve entelektüel uğraşıyla Alev Alatlı’nın yazı serüveni, aslında konut ortamında başlayıp gelişen bir hayat biçimiydi. Kızı Funda F. Aktan, annesinin yazma hâlini çocukluk anılarından başlayarak şöyle anlatıyor: “Ben kendimi bildim bileli annem yazardı. Ben daha küçücük bir bebekken de beni daktilonun yanına ana kucağında oturtup yazarmış. Daktilosunun şerit sonunda çıkardığı ‘çınn’ sesine çok güldüğümü anlatırdı.” Yazmak Alev Alatlı için sadece bir meslek değil, neredeyse bir varlık sebebiymiş. Aktan, bu durumu “Yazmak annem için bir varoluş problemiydi, nefes almak gibiydi” kelamlarıyla açıklıyor. İlkokul yıllarında annesinin çoklukla gündüz çalıştığını, akşamları ve hafta sonları yazılarına döndüğünü belirten Aktan, “İlk yıllarda, ben ilkokuldayken, gündüzleri çalışır, akşam yemeğinden sonra yahut hafta sonları yazardı. 12 yaşıma geldiğimde ise tam vakitli yazarlığa geçti. Onu da yüksek bir disiplin anlayışı ile yaptı. Sabahtan kalkıp, işe sarfiyat üzere, bilgisayarının başına oturur, yazmaya başladığında da tam odaklanırdı. Kendi tabiriyle, bir fikrin peşine düşmek, bir ipin ucunu sabırla çekmeye benzeriydi. Yazarken, bir ipin ucunu çekmeye çalışırken, çok heyecanlanır nefes almayı dahi unuturdu” diyor.

Annesinin yazıya yaklaşımındaki temel ögelerin disiplin ve kararlılık olduğunu belirten Aktan, “Annem için yazmak araçtı, emel değil” sözlerini kullanıyor. Aktan, “Söz söylemenin, dünyaya müdahil olmanın, gerçek bildiğini aktarmanın en gerçek yoluydu. ‘Davan yoksa yazacak bir şeyin de yoktur’ kederi. Söylemesi gerektiğini düşündüğü bir şey varsa da saatlerce masasının başında oturur, günlerce çalışır, içine sininceye kadar seçtiği her bir sözün, kurduğu her bir cümlenin tekrar tekrar üzerinden geçerdi. Derinlemesine araştırmaya, cüretle söz etmeye kıymet verirdi. Yazarken ilham beklemezdi. Yer değiştirmek, müzik dinlemek ya da özel bir vakte sığınmak üzere alışkanlıkları yoktu. Zira ona nazaran yazmak bir hâl değil, bir kararlılıktı. O, disipliniyle kendine ritüel oluşturmuştu esasen: Her gün, her sabah tıpkı masa başında, birebir kararlılıkla…” kelamlarıyla anlatıyor.

Alev Alatlı, kızı Funda F. Aktan için sadece bir düşünür değil; bir yol gösterici, bir sırdaş ve en kıymetlisi güçlü bir anneydi. Aktan, “Annemin nasıl bir bayan olduğunu anlatmak için sadece fikirlerinden değil, ortak hayat öykümüzden kelam etmek gerekir” diyor. Aktan, annesiyle birlikte kurdukları çekirdek ailenin izlerini şöyle paylaşıyor: “Babamla yolları ayrıldığında ben şimdi dört yaşındaydım. O günden sonra annemle birlikte küçücük lakin güçlü bir çekirdek aile olduk. Elbette hayatımızda teyzem, yazları anneannem ve dedem de vardı lakin günün sonunda sırf annemle ben baş başaydık. O yıllarda tek başına bir çocuk büyütmek, hele ki o periyodun Türkiye’sinde, hiç kolay olmasa gerek. Sınıfımda annesi ve babası başka olan tek çocuk birden fazla vakit bendim. Ancak ben, o yalnızlığı hiçbir vakit bir eksiklik üzere hissetmedim; zira annem yanımdaydı. Annem tüm çocukluğumda benim tek desteğim oldu.”

Hayatın yükünü zarafetle taşıyan bir bayandı Alev Alatlı. Hem meskenin maddi sorumluluğunu hem de duygusal emeğini tek başına omuzladı. Aktan, bu durumu şöyle söz ediyor: “Evin maddi yükünü de duygusal emek yükünü de büyük bir zarafetle ve sevinçle taşıdı. En sıkıntı günlerde bile umudu canlı tutmayı başarırdı. Onun varlığı inanç duygusu verirdi bana. Annem varken her şeyi başarmak mümkün üzere gelirdi bana. ‘Elinden geleni değil, yapılması gerekeni yap’ sıkıntısı daima. Ben de bu kelamı, bir nasihat değil, hayat düsturu olarak aldım. Bugün neye karar veriyorsam, o öğretiyi içimde taşıyarak yapıyorum.”

Aktan, annesi Alev Alatlı’dan devraldığı entelektüel mirası ve bu mirasın hayatındaki yerini de şu sözlerle anlatıyor: “Kendi adıma annemden aldığım entelektüel mirasın hayatımda çok derin bir yeri olduğunu söyleyebilirim. Annem yalnızca bana değil, onu tanıyan herkese düşünmeyi, sorgulamayı, bilmenin ehemmiyetini, cüreti ve sorumluluğu öğretti. Elbette onun öğrettiği temel pahaları burada da anmak isterim: Akıl, ahlâk, adalet, adap ve aşk. Bu beş paha, onun fikir dünyasının temel taşlarıydı. Bu yüzden kabrine yerleştirdiğimiz mezar taşına da kurucusu olduğu Kapadokya Üniversitesi’nin amblemine de bu pahaları kazıdık. Anneme nazaran, ‘Akıl’ insan olmanın vazgeçilmez şartıdır, lakin tek başına asla kâfi değildir zira ahlâkın rehberliğinden mahrum bir akıl, her vakit berbata kullanılma riski taşır. ‘Adalet,’ ahlâkî pahaları yüceltmenin ve onurlandırmanın yegâne yoludur. Özgürlükten çok daha değerli bir yere sahiptir, zira ahlâkî pahalarla şekillenmeyen özgürlükler de tıpkı akıl üzere, berbatlığa sapabilir. Adap, ‘akıl, ahlâk ve adalet’ üçlüsünün sistemi, tarzıdır. Ve ‘Aşk’… insanoğlunun varoluşunun sırrı, dünyayı her gün tekrar, tekrar kuran yegâne güçtür.”

Aktan’a nazaran bu entelektüel miras yalnızca ferdi bir aidiyet duygusu değil, birebir vakitte yüksek bir sorumluluk şuuru de taşıyor. Annesinin Türkiye sevgisi de bunun bir kesimiydi. Aktan, “Ve natürel, bir de annemin en büyük sevdası daima Türkiye oldu. Türkiye’ye ve bu toprakların beşerlerine inanır, güvenir, onların güzelliği için düşünür, üretirdi. Bu bakışı da bana sadece bir aidiyet değil, yüksek bir sorumluluk ve insanlık şuuru olarak aktardı” diyor.

Aktan, Kurban Bayramı’nın içinde bulunduğumuz bugünde bayramları da anlatıyor. Bayram deyince aklına birinci olarak kalabalık bir sofra geldiğini söyleyen Aktan, çocukluğundan itibaren annesi Alev Alatlı’nın mutfakta yarattığı atmosferi unutamadığını belirtiyor. Aktan, “Bayram denince benim aklıma birinci olarak kalabalık bir sofrada, birlikte yenen bayram yemekleri gelir. Annem, akrabaları, dostları, komşuları bir ortaya toplayıp herkese yetecek, herkesi memnun edecek yemekler hazırlamayı çok severdi. Arifeler daima yemek hazırlığı ile geçerdi. Öncesinde annemle alışveriş yapardık. Annemin bu telaşı yalnızca yemek yapmak değildi aslında — aileyi toplamak, birlikte olmanın değerini yaşatmak isterdi. Bu geleneği ben de çocuklarıma aktardım. Onlar da bayramları yalnızca tatil değil, birlikte olmanın heyecanı olarak hatırlıyor. Eminim, onların kalbinde de en hoş bayram anıları o sofraların etrafında birikmiştir” kelamlarıyla lisana getiriyor. “20 yılı aşkın müddettir oturduğumuz İstanbul Beykoz’da biz geniş ailemizi bulduk” diyen Aktan, “Aile fertlerimiz, komşularımız, dostlarımız… Annem bu geniş ailenin en büyüğü olarak, yıllarca bayram yemeklerine konut sahipliği yaptı. Sofraları daima büyük bir itinayla, herkesin kendini ilişkin hissedeceği halde kurardı. 2024 Şubat’ında annemi kaybettikten sonra da bu adetimizi sürdürmeye devam ettik. Onun yokluğunda bile o sofralarda hâlâ onun eli, onun sistemi, onun gözeten bakışı var üzere hissediyoruz” kelamlarıyla annesinin vefatının akabinde bu geleneği sürdürmeye devam ettirdiğini vurguluyor.

Alev Alatlı’nın mutfakta da düşünsel yaklaşımını koruduğunu söz eden kızı, Alfa Yayınları’ndan çıkan “Funda’nın Mutfak Rehberi” kitabında bayramlara özel menülerin yer aldığını hatırlatıyor. Aktan, “Funda’nın Mutfak Rehberi’nde bayram yemeklerine özel menüler yer alıyor. Annem, konuklarını düşünerek herkesin seveceği bir yemeği kesinlikle menüye eklemeye çalışırdı. Mevsimi de dikkate alarak fakat kesinlikle klâsik tanımlarla istikrarlı menüler çıkarırdı. Hazır hiçbir şey alınmaz, her şey konutta pişerdi. Sofrada yalnızca yemek değil, onun emeği, ihtimamı ve sevgisi olurdu. Bu yüzden bayram sofraları bizde her vakit çok özel ve manalı olmuştur” diyerek bayram sofralarının ailelerinde her vakit özel bir yere sahip olduğunu söylüyor.

Kurban Bayramı’nın paylaşmak ve dayanışmak manasına geldiğini belirten Aktan, bu özel günlerin çocuklara hakikat halde aktarılmasının kıymetine dikkat çekiyor. Aktan, “Kurban Bayramı paylaşmak, bir nebze olsun diğer hayatlara dokunmak için fırsat. Hayatı nasıl yaşamamız gerektiğinin adeta küçük bir özeti. En âlâ formda kıymetlendirmek, bu bildirileri çocuklarımıza, gençlerimize aktarmak değerli. Hayatta başarılı oldum demek için yalnızca kendi hayatlarımızda değil diğerlerinin hayatında neleri iyileştirdiğimizi düşünmemiz, mutluluğa ve iç huzura ulaşmanın yollarını burada aramamız gerekir. Bu vesileyle ben de tüm okuyucularınızın bayramını tebrik ediyorum, hayırlara vesile olmasını temenni ediyorum” diyor.

Mutfakta da iz bırakan bir anne olan Alev Alatlı’yı kızı Funda F. Aktan, “Annem, benim çocukluğumdan itibaren sofra kurmaya ve yemek vakitlerini birlikte geçirmeye büyük kıymet verirdi. Bu alışkanlığı bana da geçirdi. Ben de kendi çocuklarımla daima bu anlayışla yaşadım. Her yemekte masa başında birlikte oturmaya itina gösterdik. Annemin öğrettiği üzere, yalnızca karın değil, gönül de lakin birebir sofrada birlikte doyuyor” kelamlarıyla lisana getiriyor. Aile sofralarının çocuklar için bir eğitim alanı olduğuna da dikkat çeken Aktan, “Aile bağlarının güçlenmesi, büyüklerin deneyimlerinin genç jenerasyonlara aktarılması lakin ailelerin birlikte vakit geçirmesiyle mümkün oluyor. Bilhassa ebeveynlerin tam vakitli çalıştığı periyotlarda, akşam yemekleri aile bireylerinin bir ortaya geldiği, bilginin aktarıldığı, günün olaylarının değerlendirildiği, derslerin çıkarıldığı çok değerli vakitler haline geliyor. Eğitim aslında meskende, en çok da bu anlarda veriliyor” sözlerini kullanıyor. Bu anlayışın somut bir örneği ise “Funda’nın Mutfak Rehberi” ismini taşıyan yemek kitabı. Alev Alatlı’nın kızı için kaleme aldığı bu eser, bir mutfak kitabından çok daha fazlası. Aktan, “Annem, Funda’nın Mutfak Rehberi’ni 2011 yılında yazdığında oğlum Murat Emre 10, Zeynep Lal ise 6 yaşındaydı; ben de iş hayatımda 15. yılımı tamamlıyordum. Anneme daima tanım soruyor, anneannemin eski tanımlarını öğrenmeye çalışıyordum. Teyzemi arıyor, notlar alıyordum… Sonunda annem ‘Dur, ben sana tanımları yazayım’ dedi ve kitap fikri böylelikle doğdu. Sonuç da 600 küsur sayfalık bir yemek kitabı oldu. Kitapta, annemin kendi elleriyle yaptığı, bizim en çok sevdiğimiz tüm yemekler yer aldı. Üstelik kitabın yapısını da bana öğüt verirken izlediği o sistematikle kurguladı. Benzerlerinden farklı olarak tarifler tek tek değil, menü teklifleri formunda sunuldu. Menüler de daima özel günler düşünülerek hazırlandı” halinde anlatıyor.

Alev Alatlı’nın derin ve çok katmanlı niyet dünyasına ışık tutan TRT 2’deki “İhmal Edilebilir Nasihatler” isimli televizyon programı, artık yalnızca ekranlardan değil, bir kitap aracılığıyla da okuyuculara ulaşıyor. “TRT 2 Kitaplığı” projesinin birinci yayınları ortasında yer alan “İhmal Edilebilir Nasihatler” başlıklı Alev Alatlı kitabı, Alatlı’nın 2019-2023’te TRT 2’de yayınlanan programının 150 kısmından derlenerek hazırlandı. Kızı Funda F. Aktan, TRT 2’deki programı “İhmal Edilebilir Nasihatler”in kitaplaştırılmasına dair, “Annemin en tesirli ve uzun soluklu televizyon programı oldu ve O’nun tarihe ve çağın ruhuna bir kayıt düşmesine imkân sağladı. Programın kitaplaştırılmasını çok değerli buluyorum. Kitap annemin sesinin bir sefer daha duyulmasını sağladı. Annemin anısına sahip çıkmakta gösterdikleri kadirşinaslık ve hassasiyet için Ayşe Böhürler’e ve TRT’ye minnettarım. Bu kitap, annemin sesini bir defa daha duyurmak için atılmış manalı bir adımdı. Benim için neyin sembolü olduğuna vakitle karar vereceğim tahminen lakin şimdilik, annemin fikirlerine ve anısına bir sefer daha sarılabilme imkânı olarak görüyorum” kelamlarıyla hislerini paylaşıyor.

Alev Alatlı’nın mutfak mirası yalnızca tanımlarla değil, sevinçlerin ve anıların paylaşımıyla da dopdolu. Aktan, annesinin kaleme aldığı Funda’nın Mutfak Rehberi kitabında yer alan ‘Şampiyon Olduk’ menüsünü hatırlatarak, yemekle hayat ortasında nasıl güçlü bir bağ kurduğunu anlatıyor. Aktan, “Kitaptaki menüler, yalnızca özel günlerde ne pişirileceğine dair fikir vermekle kalmaz, tıpkı vakitte bu günlerin manasını da sofralara taşır. Annem menüleri oluştururken doğum günlerimizi, dini ve ulusal bayramlarımızı, toplumun birlikte sevindiği yahut yas tuttuğu kıymetli tarihleri de düşünerek hazırladı” diyor. Aktan, “İçlerinden biri de hepimizi gülümseten “Şampiyon Olduk” menüsüdür” tabirlerini kullanıyor. Her ne kadar Alatlı fanatik bir taraftar olmasa da ailenin Galatasaray sevgisine kayıtsız kalmamış. Aktan, “Aslında annem sıkı bir taraftar değildi lakin meskende ben, eşim ve çocuklar Galatasaraylı olunca bu coşkuya kayıtsız kalamadı. Kitapta bu menü de başkaları üzere ihtimamla yer aldı. Aslında tarifler yalnızca Galatasaray için değil, hangi kadrosu tutarsanız tutun, sevinci paylaşmak isteyen herkes içindir. Zira anneme nazaran yemek, yalnızca karın doyurmak değil, anı paylaşmaktır; sevincin, sıkıntının, bayramın, zaferin sofraya taşınmasıdır” açıklamasını yapıyor.