Şia’nın İsmailîlik kolu içindeki en değerli akım olan Nizârîlerin lideri Prens Kerim Ağa Han, 88 yaşında öldü. Ömrünün son günlerini Portekiz’in başşehri Lizbon’da geçiren Ağa Han, dünya çapında yürüttüğü toplumsal ve kültürel faaliyetler, kurduğu vakfın imza attığı kapsamlı onarımlar ve ismine verilen ünlü mimarlık ödülüyle olduğu kadar, liderlik ettiği dinî cemaatin farklı tarihi ve bâtınî yapısıyla da dikkat cazip bir simaydı.

Nizârîler, kendilerini Fâtımî halifesi Mustansır-Billâh’ın büyük oğlu Nizâr’a nispet eden bir fırka. Nizâr’ın 1095’te öldürülmesinin akabinde, onun ismi etrafında oluşturulan inanç sistemini İslâm dünyasına yayan kişi ise Haşhâşîlerin meşhur lideri Hasan Sabbâh. Sonraki vakitlerde büyük devletlerle ve imparatorluklarla daima bir uğraş içine giren Nizârîler, İran’da Safevîlerden sonra idareye gelen Kaçarlar hanedanıyla yeterli münasebetler kurdu. O denli ki, 1817’de babası Şah Halilullâh’ın yerini alan 46’ncı Nizârî imamı Hasan Ali Şah, Kaçar hükümdarı Feth Ali Şah’ın kızı Serv-i Cihân Begüm’le evlenerek “Ağa Han” unvanıyla taltif edildi. Asırlar boyunca İran’da bulunan Nizârîlerin merkezi, Hasan Ali Şah’ın 1844’de Hindistan’ın Bombay kentine yerleşmesiyle birlikte, İngilizlerin denetimindeki Hint Alt Kıtası’na intikal etti.

İkinci Ağa Han Şah Ali Şah’ın 1881-1885 ortasındaki kısa imametinin akabinde Sultan Muhammed Şah, “Üçüncü Ağa Han” unvanıyla Nizârîlerin 48’inci imamı olduğunda şimdi 7 yaşındaydı. 1957’ye kadar tam 72 yıl boyunca imamlık görevini sürdüren Sultan Muhammed Şah devrinde, Nizârîlerin İngiltere ile ilgileri dünya çapında adeta stratejik paydaşlık boyutuna yükseldi. Ağa Han Sultan Muhammed Şah’ın Türkiye yakın tarihinde de değişik bir rolü vardır:

Her ikisi de İngiltere’nin güdümünde hareket eden Ağa Han ve Londra İslâm Cemiyeti Lideri Buyruk Ali, 24 Kasım 1923 tarihinde Başvekil İsmet İnönü’ye hitaben kaleme aldıkları mektupla, yeni Türkiye idaresinden hilâfetin kaldırılmaması talebinde bulundular. Mektup daha Ankara’da İnönü’nün makamına ulaşmadan İstanbul basınına sızınca, Ankara hükümeti 8 Aralık’ta düzenlediği zımnî bir oturumda sıkıntıyı müzakere etti. Sonuç olarak, mektubun dikkate alınmaması, metni yayınlayan gazetecilerin tevkif edilmesi ve hilâfetin acilen kaldırılmasında mutabık kalındı. Sonrası malum.

Ağa Han Sultan Muhammed Şah, 1957’deki vefatından önce hazırladığı ve açıkladığı vasiyetnamesinde, oğulları Ali ve Sadreddin’i es geçerek oğlu Ali’den doğan torunu Prens Kerim’i “Dördüncü Ağa Han” ve Nizârîlerin 49’uncu imamı olarak tayin etti. İsviçre’nin Cenevre kentinde dünyaya gelen ve güzel bir eğitim alan Prens Kerim, o sırada 20 yaşındaydı.

Beklemediği ve hazır olmadığı bir göreve atanan Prens Kerim Ağa Han, dedesinin İngiltere’yle kurduğu münasebetleri ustalıkla kullanarak, dünya çapında tanınan bir isme dönüştü. 1967’de Ağa Han Vakfı’nı kuran Prens Kerim, 1977’de kendi ismine ihdas ettiği mimarlık mükafatını kısa vakit içinde dünyanın en itibarlı mimarlık ödüllerinden biri haline getirdi. Tarihî yapıtların onarımından doğal afet bölgelerine insanî yardım ulaştırmaya, finansal yatırımlardan eğitim ve kültür tertiplerine pek çok alanda faal biçimde rol alan Prens Kerim Ağa Han, tıpkı vakitte İslâm’ın birçok buyruk ve yasağının bâtınî tevillerle yorumlandığı bir cemaatin dinî başkanıydı.

Nizârîlerin dünya çapındaki toplam mevcudu 20 milyon civarında iddia ediliyor. Lakin Prens Kerim Ağa Han’ın kurduğu devasa ve üst seviye network sayesinde, nüfuzları gerçek nüfuslarının çok ötesine geçmiş bir cemaat bu. Ortadoğu’dan Asya’ya, Avrupa’dan Afrika’ya, Nizârîlerin faaliyet gösterdiği alanlara baktığımızda, açık seçik gördüğümüz bir durum var: İngiltere’ye sonsuz sadakat ve İngiliz çıkarlarına hizmet. Ta 1800’lerden itibaren tesis edilen bağlar sayesinde, Londra’nın uzak coğrafyalardaki tesiri eskisi üzere devam ediyor. Bilhassa Asya’da bu durumun çarpıcı sonuçlarını görmek mümkün. Şunu söylemek yanlış olmaz: İngiliz aklının yaptığı aslında, sömürge siyasetleriyle yer altı ve yer üstü kaynaklarını sınırsızca yağmaladığı coğrafyaları “sosyal yardım” çalışmalarıyla pudralamak için Ağa Han ve cemaatini ustalıkla kullanmaktan ibaret.

Özetle, -dedesinin 72 yıllık rekorunu kıramasa da- 68 yıl sürdürdüğü imamet vazifesiyle Nizârîlerin tarihinde kıymetli bir yer edinen Prens Kerim Ağa Han, birebir vakitte Britanya İmparatorluğu’nun çağdaş tarihini yazan kalemlerin ismini sıklıkla anacakları bir şahsiyet olarak da kayıtlara geçti.