Önce durum tespitiyle başlayayım. Türkiye’nin hayvan varlığı 20 milyona yakını büyükbaş, 59 milyona yakını küçükbaş olmak üzere 80 milyona dayandı. Bu istatistik, Türkiye’yi canlı hayvan stoku bakımından AB ülkelerinin tamamının önüne geçiriyor. Üstelik biliyorsunuz, canlı hayvan ve karkas et ithalatı da yaklaşık 10 yıldır makul kurallara tabi olacak formda özgür ülkemizde.

O halde soru şu: An prestijiyle ESK’de ve birtakım marketlerde 300 liradan 450 liraya kadar alınabilen kıyma niye birtakım yerlerde 600 lirayı buluyor? Ve en değerli soru, bu işte Tarım ve Orman Bakanlığı’nın bir hatası, bir tedbirsizliği, bir kusuru var mı?

Bu soruların yanıtlarını elimden geldiği kadarıyla kolaylaştırarak cevaplamaya çalışayım. Canlı hayvan ithalinin hür bırakıldığı 2014’ten 2024’e kadar, tahminen biliyorsunuzdur, bu ithalat hakkı ülkemizdeki birtakım besicilere verilmişti. Bu besiciler hem kendi kombinalarına hem de ithalat hakkı ya da bahtı olmayan küçük besicilere lazım olan hayvanı Brezilya üzere, Uruguay üzere canlı hayvan üreten ülkelerden satın alıyorlardı. Karkas et de genelde Balkan coğrafyasından geliyordu.

Şunun ismini yanlışsız düzgün koyalım. Bu sistemle üç-dört tane büyük besici daha da büyürken aile işletmeleri, küçük üreticiler daha da küçülüyordu.

Tekelleşmek, biliyorsunuz bir malın pahasının olması gerekenden daha üstte tutulmasını sağlayan en kıymetli metot. Tekelseniz fiyatı siz belirlersiniz. Hele fiyatını belirlediğiniz şey temel tüketim listesinde bir eserse vay tüketicinin haline. Son 10 yıldır bu üç-dört besici de tam olarak bu tekniğe başvurup monopolleşme yoluna gitmişler.

Şöyle düşünelim. Et arzının yarısından fazlasını karşılayan bu besili besiciler, “15 gün et arzını durduruyor, kesim yapmıyoruz” dediklerinde ne olur? Arz daralınca fiyat artar haliyle. Bu beyefendiler, kârlarını artırmak istedikleri her seferinde “ete artırım gelecek, kesim yapmıyoruz” diyerek sistemi devam ettirmişlerdi. O denli ki kulağıma gelen bilgiler, 2024’ün birinci gününe kadar bu besili besicilerin küçük işletmeleri de bu sisteme dâhil ederek gemilerini yürüttükleri tarafında.

2024’ün birinci gününde Bakanlık, bu besicilerin “yapamazsınız, edemezsiniz” itirazlarına aldırmadan üç temel önlem aldı hatırlayacaksınız. Hem karkas et hem de canlı hayvan ithalatını yalnızca Et ve Süt Kurumu’nun yapacağını duyurdu. Çantacılar, komiteciler, büyük besiciler falan devre dışı kaldı bu işte. İkincisi, ESK’de ucuza et satmaya başladı. Üçüncüsü de PERDER üyesi 1.500 marketle anlaşarak onlara ESK fiyatlarıyla et satmaya başladı.

Tuhaf bir şey söyleyeyim size. Her aralık ayında bu hayvan lobisinin yaptığı “Avrupa’da mezbahalar 15 günlük Noel tatiline girdi, et mecbur zamlanacak” numarası bu aralık ayında işlemedi. ESK, hesabını kitabını Noel tatiline nazaran ölçüp biçince ete artırım gelmedi. Bilmem anlatabiliyor muyum?

Şurası değerli: Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı, hayvan lobisinden yana değil vatandaştan yana bir önlem alınca et konusunda işler süratle düzelme yoluna girdi memlekette. Hayır, kimseyi töhmet altında bırakmak istemem lakin Türkiye’nin hayvan ithalatını bütünüyle özel bölüme devredip küçük besiciyi yok etmek, çantacıyı, komisyoncuyu güçlü etmek de olacak şey değil, onu da söylemek zorundayım.

Geldik problemin ek yerine. Kaç para ESK marketlerinde kıyma? 299 lira. Kaç para ESK’nin anlaştığı PERDER üyesi 1.500 markette kıyma? 339 lira. Bu fiyata en yakın kıyma kaç paradan başlıyor öbür marketlerde? 448 liradan. Bu 448 lira da bence kabul edilebilir bir sayı. Bu sayının fazlasına alınan kıymada da takdir artık tüketicinin oluyor bir noktada.

Bitirmeden şunu da kayda geçireyim. Bakanlık, TİGEM’in atıl tesislerine süratle anne hayvanlar yerleştiriyor. Amaç, her yıl damızlık hayvan sayısını 200 bin artırarak bu hayvanları yerli ve küçük üreticilere dağıtmak. Canlı hayvan işinin demokratik hale gelmesini temin etmek yani.

Türkiye’nin tarım ve hayvancılıktaki asıl tarafının “endüstriyel üretim” olduğunu daima savundum, savunmaya da devam edeceğim. Fakat özellikle devletin bu endüstriyel üretimde haksız rekabeti önleyici, vatandaştan yana düzenleyici ve fiyatları regüle edici rolünün de hayati ehemmiyette olduğunu biliyorum. O yüzden Tarım ve Orman Bakanlığının bu yaptığı şeyi yapmasından çok lakin çok mutluyum. Vatandaşın eti 10 euro ve altında yemesi çok önemli. Bu da, bu hayvan lobisinin belinin kırılmasıyla mümkün.

Yerim bitti. Yoksa hayvancılığın mazotu olan “yem üretimi” konusunda da değerli şeyler yazmak niyetindeydim. Bir öbür yazıya inşallah.