İbn Hazm, bu tanıma –kendi vaktinde tahminen gerçek olan ancak bizim günümüzde geçerli olmayan– şu enteresan tasniften gelerek ulaşır:

Ona nazaran İslam dinini kabul edenler şu beş fırkadır: 1-Ehl-i Sünnet, 2-Mu’tezile, 3-Mürcie, 4-Şia, 5-Hâricîler.

Horasan Erenleri’ni konuşurken mezhepler tarihi bağlamında İbn Hazm’ın bu görüşlerini zikredişimiz, İslam kanısı içindeki farklı görüşlerin, bunları temsil eden kişi ve fırkaların İslam tarih ve siyasetinden bağımsız olarak ele alındıklarına ve hasebiyle “Horasan Erenleri” terkibi de dahil yapılan çabucak her güzellemenin tenkidin önüne geçirildiğine dair tipik bir örneği arz etme niyetimizden kaynaklanmıştır.

Oysa ki İbn Hazm’ın,

2-(Horasan ve Tirmiz civarında yayılan) Cehmiyye’nin kurucusu Cehm b. Safvân es-Semerkandî et-Tirmizî’nin Emevîler’in Horasan valisine isyan ettiğini;

4-Horasan ve Mâverâünnehir’de Kerrâmiyye’yi kuran Muhammed b. Kerrâm’ın lakin Gazneliler’in himayesiyle muarızlarının tehdit ve baskılarına karşı koyabildiğini bilmediğine hükmedemeyeceğimize nazaran, mezkur görüş ve nitelemelerinde öbür bir tesirin rol oynadığını düşünmek durumundayız.

Modernist olması nedeniyle ilgili görüşlerinin bir kısmına katılmasak da Muhammed Âbid el-Câbirî’nin bu etkiyi “tarih dışı”lıkla izah edişine katılmak zorundayız:

“… İster ehl-i sünnet, isterse öteki fırkalardan birinin tarihçisiyle ilgili olsun; ‘fırkalar’ konusunda yazan, ebediyen fırka-i naciye saydığı kendi fırkası açısından olayları anlatır. (…)

“Öte yandan, bu müellifler, kendi fırkalarıyla öteki fırkalar ortasındaki çatışmaya daldığından, geçmişin fırkalarını tıpkı çatışmadan yola çıkarak sınıflandırır (…). Böylece muharrir, tarihe ideolojik ve irfani (epistemolojik) bir emperyalizm uygular. Geçmişin fırkalarını, şimdiki vaktin öteki fırkalarını nitelediği ideolojik sıfatlarla niteler. Geçmişin fırkalarını, şimdinin fırkaları vasıtasıyla okur. Onları, bunların ‘irfan’ düzlemine nispet eder. (…) Özetle; fırkalar tarihi, sırf görüş ve fikirlerle yetinmez, vakit ve gelişimi de ortadan kaldırır; epistemolojik açıdan bizi ‘tarih dışı’lığa vardırır. 

“(…) Fırkalar ‘tarihi’nin tarih dışılığını ortaya çıkaran diğer bir tarafını ekleyelim. Bu defa durum, mezhepler tarihi müelliflerinin, fırka sahiplerinin görüşlerinin taşıdığı siyasi içerikleri ihmal etmesiyle ilgilidir. Fırkaların aslında içerik alanında olduğu üzere, lisan ve terim (siyasi terim, dini tabirin kendisidir) alanında da din konusunda siyaset yapan siyasi partiler olduğunu bilirsek, ‘mezhepler tarihi’nin çerçevesine giren rastgele bir telaffuzun karşılaşacağı yoksulluğun boyutunu kavrarız.” (Arap-İslam Siyasal Aklı)

Tasavvuf ve fırkalar temelinde tarikatlardaki ayrılıklar, mezheplerdeki üzere -çoğunlukla– akide-amel tarifli olmamakla birlikte, bunlar da tıpkı mezheplerin tarihin içine çekilmeleriyle anlaşılacak olan siyasî bağlarına benzeyen –ve yadsınması mümkün olmayan– bir siyaset bağına sahiptir.