Tarım toplumunda kullanılan âletler ile sanayi toplumunun makinalarını lütfen karşılaştırmayın.
Bıçak bir âlettir, karpuz da keser; adam da öldürür demeyin. Bıçak yerine “taş” koyun. Taş ceviz de kırar, baş da fayda. (Teknoloji buhar makinasının icadı ile başlar. Ondan öncesi tekniktir.)
Tahta kaşık yapan bir ustayı düşünün. Bir haftada yüz kaşık yapıyor diyelim. Bir kaşık makinası birebir müddette milyonla kaşık üretir.
Bu kadar kaşığı ne yapacağız demeyin. O âlet “kapitalist” zihniyetin yapıtıdır.
İhtiyacınız olmasa da kaşıkları size satar. Bu yolda pazarlama, moda, reklam birer uzmanlık alanı olarak çalışmaktadır.
Şirketler (sermaye) bir teknolojik yenilik (buluş) isterlerse bunu daha fazla kâr için isterler. İnsanlığa yararı olsun diye değil.
Yenilikler süratimizi ve hazzımızı artırır. Sonuç bir “
”dır.
Küresel kapitalizm “tekno” sıfatı ile bu “hayat tarzı”nı hegemonik gücü ile tüm dünyaya kabul ettirmiştir (
). Bunun için kimler çalışmıyor ki. Üniversiteler, kongreler, bilimsel toplantılar, laboratuvarlar, Silikon Vadisi.
Yetmedi tehdit, şantaj ve nihayetinde savaş.
Tüm insanlık “teknoloji”yi âlâ, hoş, kolaylaştırıcı, haz verici, süratli vb. diye benimser.
Kim “cep telefonu”nun cazip bir âlet olmadığını söyleyebilir?
Zaman vakit boş bulunup “Yahu şu telefon olmadan biz nasıl yaşıyorduk, hayret?” deriz. Gerçek. Galiba yaşamıyorduk.
“Teknoloji” artık her şeyin önündedir. İdeoloji dahi gözden düşmüştür.
Günümüzde devletler şirketlerle, şirketler devletlerle ortaktır. Bu süreçte teknolojinin yeri nedir?
Geldik zurnanın “zırt” dediği yere. Artık “paran kadar konuş” yerine “teknolojin kadar konuş” denmektedir.
“Tasarımcılar” kapitalizmin buyruğundadır. Bu sebeple onun “olumlu kullanımı” diye bir şey yoktur.
Zaten senin elindeki âleti nasıl kullandığını gözlemekte, tespit etmektedir.
Günümüzde dünya nüfusu bir “dijital topluluk”tur.
“Onla da olmuyor, onsuz da olmuyor” diye sızlanmanın âlemi yok. Başımıza örülen çorabın farkında olalım kâfi.
“Sosyal medya” tüketim için çalışır. “Söz” düşmüş, onun yerini “görüntü” almıştır.
Sanki müşriklerin “görmeden inanmam” dedikleri dünya.
İşleyen çark “modern bağımlılıklar” üretir.
Bunlar eskinin “içki, kumar, uyuşturucu” üzere olanlarından farklıdır.
Gerçek dünya yerini “sanal” olana terk etmiştir.
Öteden beri “bilimkurgu” romanları, sinemaları, çizgi romanları yayımlanıyor. Buralarda “insanüstü, olağanüstü” bir şey var.
–
. Güya var diyoruz. Alıştık. Sonunda var olacak, diyoruz. “Yapay zekâ” geldi ya! Savaş artık insan ile makine ortasında olacak. (Böyle filimler var).
Dünya Sıhhat Örgütü “sanal kumar” ile “dijital oyun”ları birer bağımlılık olarak (hastalık!) kabul ediyor.
TÜİK datalarına nazaran ülkemizde (2014 ve 16-74 yaş arası) internet kullanımı %88,8’dir. Çocuklarda bu oran %91,3’e yükseliyor. Teknoloji şirketleri fiyatsız hizmet ile tüm dünyayı “bağımlı” kılıyor. Garip: Herkes her şeyi biliyor.
Kolay çıkar, heyecan, muvaffakiyet, gündemi kaçırma korkusu vb
. Bu bağımlılık
depresyon, anksiyete, özgüven eksikliği, daima ekran başında kalma sonucu baş ağrısı, göz yorgunluğu, duruş bozukluğu, obeziteye sebep oluyor.
İnsanlık bu teknolojilere istekli olarak bağlanıyor. Hatta bir âletin, bir üst modelini edinmek için geceden sıraya giriyor.
Âletlerin kullanımına hudut getirmek, onları denetlemek mümkün değildir. Yapılan telkinler, bilimsel açıklamalar ve güdümleme sonucu; beşerler “kendini sevmeye” bu sebeple beğenmeye, hoş görünmeye, sağlıklı ve her dem genç, taze olmaya itilmektedir. Psikologlar, koçlar, hoşluk salonları, spor salonları emrinizdedir.
Bağımlılık sayısı kırka yakındır. Kimilerini sayalım:
İnternet, TV, dizi, dijital oyun, cep telefonu toplumsal medya, e-spor, “onyomani” (alış-veriş), adrenalin, fast-food, şöhret-gösteriş, tüm sporlar (başta futbol), bahis-kumar, porno, marka, uyuşturucu, diyet, şahsî gelişim-terapi, her çeşit koleksiyon, kahve, dövme, antrenman, estetik, teşhir, sanal medya vb.
Teknokapitalizm tüketim toplumunu parmağında oynatıyor. İnsanlık bu sisteme âdeta “teslim” olmuştur. Sistemin oluşturduğu “hayat tarzı” tek yaşama biçimi (konfor) olarak algılanıyor. Bu bir “
” olup, esirler durumdan şaddır. Sorsanız şu yanıtı verirler: Ne yani Orta Çağ’a mı dönelim?
Dönmeyelim ancak, başımıza bir çorap örüldüğünü bilelim. Buradan bir çıkış yolu var mı, onu arayalım.
Hep söylüyorum, “Başka bir dünya mümkün” diyenler bunu tanım etmelidir. Kim onlar? Ülkemin akademyası ile uleması. Kolay gelsin.
(“Modern bağımlılar” konusuna geniş bilgi için bk.
dergisi. Mart 2025).
İnsansı robota 13 milyar dolar
Çin’in önde gelen araç üreticilerinden Xpeng, insansı robot teknolojisine büyük yatırımlar yapmayı planlıyor. Şirketin CEO’su He Xiaopeng, yıllık parlamento oturumu sırasında yaptığı açıklamada, Xpeng’in bu dalı uzun vadeli bir proje olarak gördüğünü ve yatırımlarının 100 milyar yuana (13,8 milyar dolar) kadar ulaşabileceğini belirtti. Securities Times’ın haberine nazaran He Xiaopeng, insansı robot dalına beş yıl evvel girdiklerini ve önümüzdeki 20 yıl boyunca bu alanda kalmayı hedeflediklerini söz etti.
(Yeni Şafak, 12 Mart 2025)
