Murat Ülker yazdı: Kur’an’ı nasıl okuyalım?

Yıldız Holding Yönetim Kurulu Üyesi, Pladis ve GODIVA Yönetim Kurulu Lideri Murat Ülker’in iki sene evvel kaleme aldığı “Kur’an okumak günah mı?’ başlıklı yazısı şöyle:

Müminin, bu yeryüzündeki yorucu seyahatinde ruh yoldaşı Kurandır. Ruhunun derinliklerini aydınlatan parıltı, Kuran’dır. Ona telkinlerde bulunan öğretmen, Kuran’dır. Yol güzergahını gösteren kılavuz, Kuran’dır.

Kuranla birlikte hayat; Allah ile birlikte yaşamaktır. Kuran, Allah’ın indirilmiş kitabı ve insanoğluna yöneltilmiş hitabıdır. İnsanın ruhuna, kalbine, aklına ve nefsine seslenişidir. Kuran ile birlikte hayat, şanı aziz olan Allah ile daima bir konuşma ve irtibat kurmadır. Kuran; Allah’ı, isimleri, sıfatları ve fiilleri ile tavsif eder. Mucizevi kudretini, engin ve geniş rahmetini, yani isim ve sıfatlarının kapsamlı bilgisini belirterek insan kuşağının kavrayabileceği bütün niteliklerle O’nu vasfeder.

Kuran’ı nasıl okuyalım? Onu yalnızca okumak için mi okuyalım? Onu, ahireti ummak, vefatı anmak, mahşer ve hesabı hatırlamak için mi okuyalım?

Kuran’ı, belagatine hayran olalım; üslubunun hoşluğuyla şenlenelim diye mi okuyalım? Yoksa araştırma ve incelemeler yapmak için mi? Yahut ekonomik, toplumsal, ruhsal ve ahlâki nazariyeler tesis etmek için mi okuyalım Kuran’ı?

Bu şıklardan istediğimizi tercih edebiliriz, farkı yoktur. Kuran okumamızın maksadı, bunlardan hangisi olursa olsun, karşılığında kesinlikle mükafat vardır, kâfi ki Allah’a yönelelim ve yaptığımız şeylerin hepsinin gayesi Allah’ın hoşnutluğu olsun.

O halde Kuran okumanın, Kuran dinlemenin, Kuran’dan etkilenmenin ve huşu ile kendini ona vermenin yegâne maksadı hidayete erişmektir. Allah’ın kitabında indirdiği hayat yolunu benimseyip ona uymaktır. Bir öbür tabirle dinlenen ve okunan kitabın bir hayat görüşü haline dönüşmesidir.

Daha evvel de belirttiğimiz üzere Kuran, evvel fıtratın ısrarlı sorularını cevaplandırır. İster mümin (inanan) ister kafir (inanmayan) olsun; ister hakikat yolda yürüsün ister yolunu yitirsin, insan oldukları için her insanın karşı karşıya olduğu ve yanıtlandırmak üzere şuurlu yahut şuursuz olarak düşündüğü, kaçınılması mümkün olmayan soruların yanıtını verir.

Allah (CC), tüm bu soruların hayatın temelini oluşturduğunu, bütün sapıklıkların bunların yanlış cevaplandırılmasından kaynaklandığını ve en büyük hidayetin de tekrar bu sorulara verilen sağlam hakikat karşılıklardan oluştuğunu bildirir. Bu nedenle görüyoruz ki uluhiyet (ilahlık) sorunu, Kuran’ın ana mihverini teşkil etmekte ve en çok konuşulan mevzuyu meydana getirmektedir. Kuran, bu soruna fevkalâde kıymet vermekle birlikte öteki soruları cevaplandırmayı da ihmal etmez:

Kuran, uluhiyet sıkıntısını ayrıntılı olarak açıkladıktan sonra insan sorunundan de geniş bir halde bahseder. Şöyle genelleyebiliriz: Belirli başlı sıkıntı, uluhiyet problemi ile ubudiyet (kulluk) sıkıntısıdır. Bu iki soruna insan, kâinat ve hayat ortaklaşa katılır. Zira “Göklerde ve yerde bulunanlar daima O’na aittir, hepsi O’na boyun eğmiştir” (er-Rûm, 30/26).

Bu problemler içerisinde en büyük ve en kıymetli rolü insan oynar, Zira bütün yaratıkların taşımaktan ve yüklenmekten kaçıp durdukları “emaneti” omuzlayan biricik varlık odur.

Kuran’ın en değerli konusu akidedir (inançtır). Biz burada tekrar edecek değiliz. Ne var ki “Kuran’ı nasıl okuyalım?” sorusuna yanıt vermeye çalıştığımız için elbette bu gerçeğin şuurumuza ve hislerimize eşlik etmesi gerekir. Kuran, akide sıkıntısına “Allah’tan diğer ilâh bulunmadığını” kabul etmeyen putperest Araplarla gayret ettiği için bu derece itina göstermiş değildir. Odak noktasını akide oluşturduğu için bu probleme böylesine ihtimam göstermiştir.

Kuran, akide (inanç) problemine çok değer verir. Zira insan bakımından akide, bir hayat problemidir. Zira beşeriyetin, tarih içerisindeki bütün sapıklıkları akide konusundaki çeşitli saplantılarından kaynaklanmıştır. Yalnız Hz. Muhammed’in (s.a.) peygamber olarak gönderilişinden evvelki Arap Yarımadası’nda yaşayanlar değil, bugün de yarın da insanoğlu akideyi kavrama, kıymetlendirme ve yaşama konusunda her vakit için sapkınlığa müsaittir. Akide konusundaki sapmalara paralel olarak insanın hayatında da sapıklıklar başlar.

Allah’ın azap ve gazabından korkutma telkinleri ile Müslümanları şehvetlerinin baskısından kurtarıp, isteklerinin dizginlerini ellerine vermek suretiyle terbiye etti. Mali şehvetten (cazibeden), cinsi şehvetten, diğerlerine üstün gelme şehvetinden, yaralama, dövme ve aşağılama şehvetinden yahut şahsen hayatın şehvetinden (cazibesinden) kurtararak terbiye etti. Kuran, tıpkı biçimde onları olayların içinde yaşarlarken terbiye etti. Aslında Kuran’ın indirilişi de yaşanılan çeşitli olaylar vesilesi ile olmuştur ve bugünkü çağdaş insanın tahsil müddetine muadil olmuştur.

Resulullah’a (s.a.) isyan konusunda kendilerini şiddetle kınayarak uyardı. Sonra da başkana itaatin gereğini belirterek terbiye etti. Ve Peygamberimiz bu itaati “beni kendi özünüzden daha çok sevmedikçe hakikaten iman etmiş sayılmazsınız” diyerek bir sevgi haresi ile çerçeveledi. İmani hislerin ve fikirlerin kesinlikle realiteler dünyasında mevcut olan bir davranış biçimine dönüşmesi gerektiğini, Allah’ın lakin bu türlü davranışları kabul ederek kendilerini buna nazaran sevap (ödül) kazanacağını söyleyerek terbiye etti.

Nur Suresi’nde; “İfk (iftira) Olayı” münasebetiyle apaçık dokümanlar olmadıkça kimseye leke sürmemelerini söyleyerek terbiye etti. Bayanlarını açık saçıklıktan, gözlerini haramdan muhafazalarını, konutlarına girdikleri vakit kendi kendilerine selam vermelerini ve oburlarının konutuna müsaadesiz girmemelerini belirterek terbiye etti.

Doğrusu biz Allah’ın, “Muhakkak ki Allah; Rezzaktır, güç sahibidir” diye okurken çabucak “bunda kuşku mi var” der, “Allah’tan diğer rızık (imkanlar) veren var mı ki” diye söyleniriz. Biz bunu huzur, emniyet ve inançlı rızık konusunda rahatlıkla söyleriz, ancak rızkımızın kesileceğini hissettiğimiz yahut ileride biraz sıkılacağımızı anladığımız vakit çabucak bu inancımız sarsılır ve yıkılmaya başlar. İşte o vakit unuturuz her şeyi, zannederiz ki insanlardan birinin elindedir rızkımız. Halbuki hayır da şer de O’ndandır. Ama unutur, saygınlığımızı yitirir, falancaya rızkımızı kesmemesi için yalvarmaya başlarız. Sonra kendi kendimize sebeplere sarıldığımızı zannederiz.

Biz Kuran’ın ayetlerini okurken ashab-ı güzinden (peygamberimizin seçkin arkadaşlarından) birinci jenerasyonun, o ayetlerle terbiye edildiği üzere terbiye edilmeye muhtacız. Lakin o vakit bu ayetler zihni bir gerçek olmaktan çıkar, akide haline dönüşür. Kalbimizde yer eden sağlam bir şey olur. Pratik hayatımızda itici bir güç haline gelir. Eksiksiz bir fikir ve bu fikirden kaynaklanan bir davranış formunu alır. İşte İslam’da akide, insanın hayatında böylelikle yer eder.

Kuran-ı Kerim’in akide gerçeklerini, ruhların düzeltilip terbiye edilmesi konusunda en düzgün biçimde kullandığı yerlerden biri de kıyamet sahneleri ve ahiret gününden kelam eden kısımlarıdır. Biz daha evvel dedik ki ahirete iman konusu, Kuran’ın çeşitli yerlerinde direkt doğruya Allah’a iman mevzusuyla irtibatlı ve onun devamı formunda yer alır. Kuran’ın akide konusunu sergileyişinin akabinde terbiye prensiplerinden kelam ederken bir defa daha deriz ki Kuran; akide sorununu yani uluhiyet davasını ruhların terbiye edilip düzeltilmesinde nasıl bir araç olarak kullanıyorsa ahiret konusunu da birebir halde ve birebir amaca yönelik olarak kullanmaktadır. Artık sıkıntıyı, bize gerekli olan tarafıyla ve Kuran’da okuduğumuz ahiret hususlarını düşünürken biraz daha aydınlatmamızda fayda var. Kuran-ı Kerim’in kıyamet sahnelerini sunuşu, ruhlara en çok etki eden kısımlardan biridir. Zira bu sunuşlarda inanılmaz bir canlılık ve dinamizm vardır. Kuran, bu sahneleri canlandırarak insanın bilfiil yaşadığı bir tablo halinde his dünyasına aktaracak biçime dönüştürmektedir. Bu tabloların içerisinde günlük hayatın pratiklerini bulmaktayız. Dünya tümüyle gelip geçmiş bir yer görüntüsü kazanmakta; geçmiş ve bitmiş, artık var olmayan bir şey haline gelmektedir. Hisleri gelişmiş beşerler bir yana olağan duyu sahiplerinin bile vicdanen bu tabloların tesirinde kalmadan yahut müteessir olmadan okuyup geçmesi imkansızdır.

Söz gelimi, küfürden kelam eden ayet münasebetiyle azap tabloları sergilendiğinde burada kastedilen mana açıktır. Ancak şu ayetlerde olduğu üzere dolaylı bir işaretle gelirse: “Kim dünya nimetini isterse bilsin ki, dünyanın ve ahiretin nimeti Allah’ın yanındadır. Allah, Semi ve Basir (Duyan ve Gören) olandır. Ey iman edenler; kendiniz, ana babanız ve yakınlarınız aleyhine de olsa Allah için şahid olarak adaleti gözetin. İster yoksul ister güçlü olsun, Allah onlara daha yakındır. Adaletinizde heveslere uymayın. Şayet eğriltirseniz yahut yüz çevirirseniz bilin ki Allah işlediklerinizden elbet haberdardır” (en-Nisâ, 4/134-135). Burada kastedilen terbiyevi mana, adaleti uygulamaktan kaçındıkları, dünya nimetlerinin peşinden koşarak Allah için dürüst şahitlikten çekindikleridir.

Bizim vereceğimiz fiili karşılık, farazî olarak “ne memnun onlara” demekten öteye geçmez. Sonra eski durumumuza motamot devam eder ve kendimizi infak ve harcamaya yöneltmeyiz. Güya bu ayette kelam konusu edilenler, bizim dışımızda kalan bir topluluktur ve yalnızca hayretimizi uyandırsın diye örnek olarak verilmiştir. Halbuki bu ayette kastedilen terbiye dersi, kendi nefsimizle derhal bir hesaplaşmaya girmemizdir. Bu hesaplaşma, yorucu ve uzun vadeli olabilir. Ancak biz, bu buyruğu yerine getirmezsek ve yalnızca temenni ile yetinirsek buradaki terbiye dersi duyularımızdan uzak kalır ve Kuran’ın ayetlerini (işaretlerini) açık bir kalple okumamış oluruz. Böylesi yalnızca ayete bakıştan öteye geçemez. Keza biz, Allah’ın ayetlerini okuduğumuz vakit almamız gereken terbiye dersi, çabucak (kolları?) sıvamak; vakti geldiği vakit iman borcunu ödemek üzere kendimizi hazırlamaktır.

Allah’ın “işte onlar temelli kalacakları Firdevs cennetine varis olan mirasçılardır” (el-Mü’minûn, 23/11) ayetinden almamız gereken ders şudur: Pratik davranışlarımızı kesinlikle ayette nitelendirilen davranışlar haline döndürmeliyiz. Bu çizgiden uzak bulduğumuz hareketlerimizi düzeltmeye çalışmalıyız.

Kuran-ı Kerim bize, “Kim dünya hayatı ve onun ziynetini istiyorsa orada onlara işlerinin karşılığını eksiksiz veririz, orada onlar hiçbir ziyana uğratılmazlar. Onlar ahirette hisselerine ateşten diğer bir şey düşmeyen kimselerdir. Dünyada ürettikleri boşa gitmiştir, yapıp ettikleri de geçersizdir” (Hûd, 11/15) buyuruyor.

Mesela bugün Avrupa’nın durumu işte budur. Allah, onlara dünya hayatında çalışmalarının karşılığını vermiş, hiçbir şeylerini eksik bırakmamıştır. Kendilerine her türlü imkanı vermiştir. Kuvvet, servet, yeryüzünde üstünlük ve hâkimiyet … Allah’ın bu kanunu ayetin içinde mevcuttur: “Kendilerine yapılan ikazları unuttuklarında, (indirmiş olduğumuz kasvet ve musibetleri kaldırıp) üzerlerine her şeyin kapılarını açtık. Nihayet kendilerine verilenler yüzünden şımardıkları vakit onları aniden yakaladık, ansızın onlar bütün ümitlerini yitirdiler” (el-En‘âm, 6/44).

Bu kanun, Allah’ın küfreden (nankörlük eden) insanlara ihtarıdır. Bugün beşeriyet, tarihin hiçbir evresinde görülmemiş bir küfür bataklığına düşmüş ve yeniden tarihin hiçbir periyodunda meydana gelmeyen küfür şımarıklığı içerisine girmiştir. Bunun için de Allah, beşerler ortasında kendi kanun ve tehdidini uygulamış; insanları bölük bölük ayırmış ve birinin acısını ötekine de tattırmıştır. Sonra da yarattıkları içinde en bozguncu olan bir milleti seçerek beşeriyete içine düştüğü küfür şımarıklığının cezasını tattırmak istemiştir.

“Ey İman Edenler! Sizi elim bir azaptan kurtaracak bir ticaret göstereyim mi? Allah’a ve Resulü’ne inanırsınız, mallarınızla ve canlarınızla (kendiniz şahsen) Allah yolunda hizmet edersiniz; bir bilseniz bu türlü hareket etmek, sizin için ne kadar da hayırlıdır!” (es-Saf, 61/10-11).

Kuran-ı Kerim, onların evvelki itikadi bilgilerini gerçek bilgi saymamış ve bu evvelki bilgilere yenilerini eklememiştir. Tersine bütün eski bilgileri silmiş, bunları “bilgisizlik” ve “cehalet” olarak değerlendirmiştir. Araplara da “bilmezler” nazarıyla bakarak tekrar işe başlamıştır. Çok daha garibi sıfırdan işe başlarken direkt doğruya kendilerinin sahip oldukları bilgileri ve açıklamaları tashih etmiştir.

Arapların Allah hakkındaki malumatını araştıracak olursak görürüz ki Kuran-ı Kerim, bütün bu bilgilerle içli dışlı olmuş ve bunları onların aleyhinde bir öge olarak kaydetmiştir. Lakin bilgi olarak kıymetlendirmek için değil; onlara dayanarak bilgilerini artırmak için de değil; kesinlikle… Tersine hepsini silmek ve tekrar işe başlamak içindir. Kuran’ın buradaki metodu, kendisine has dinamik ve inancı yaşanan davranış hâline dönüştürecek bir metottur.

Biz, Mekke’de inen müddetlerin (özel isimlendirilmiş bölümlerinin) belirli başlı ve biricik konusunun akide konusu olduğunu söylemiştik. Akideye açılan en büyük kapı, bilgiyi canlı ve dinamik bir davranış haline dönüştüren Kuran’ın metoduyla Allah’ı bilmektir.

Medine’de inen müddetler de akideden bahseder. Fakat bu müddetlerde akide konusu, Mekke’de inen müddetlerde olduğu üzere geniş bir alanı kaplamaz. Zira Mekki müddetlerde akide, bir inanç sistemi kurmak maksadına yönelikti. Uygar müddetlerde ise hatırlatma emeli güdülmüştür. Mekke devrinde inanç eğitimi bilfiil akidenin kurulmasıyla tamamlanmıştı. Medine döneminde ise artık bir Müslüman toplum ve devlet kurulmaktaydı. Bu devlet ve toplumun düzenleyici kararlara muhtaçlığı vardı. Öncelikle düşmandan korunmak için cihad, sonra da İslam’ın yeryüzüne yayılması için çaba gerekliydi. İşte bu sebeple her iki mevzu Uygar müddetlerde geniş bir yer kaplar. Düzenlemeler ve kararlar… Ve Allah yolunda cihad (savaş yahut insanın özüyle mücadelesi)…

İslam’da ekonomik, toplumsal, terbiyevi ve ahlaki birçok sistemler vardır. Fakat bu sistemlerden rastgele birini akideden farklı olarak pahalandırmak, İslam’ın ruhunu yok eder.

İşte akideye dayanan ve akideden kaynaklanan düzenlemelerle kanun gücüne dayanan ve yönetmeliklerle korunan nizamlar ortasındaki karakteristik fark budur!

Özetlersek, deriz ki: İslam’da bütün düzenlemeler akideden kaynaklanır.

Bilakis onlar dediler ki;

“Mühim olan akide değil, sistemdir.” Baş başa kaldıklarında ise ideolojileri için, “demokrasi yalnız bir sistem değil, birebir vakitte bir inançtır, komünizm tek başına bir sistem olmaktan çok bir inançtır”.

Sonra da “İslam’ın düzenlemeleri XX. yüzyılda uygulamaya elverişli değildir” dediler.

Öyleyse bizim için gerekli olan, yalnız ve yalnız kendi öz bedelleriyle dinimizi öğrenmektir. Ve İslam’ın gerçeklerini bu dinin düşmanlarından öğrenmemektir.

Medine’de inen müddetlerde akide ile karar ortasında kusursuz bir irtibat kurulduğunu görüyoruz. İşaret ve ihtarların ötesinde bu konu direkt dikkatleri çekmektedir.

Bütün bu ayetlerin manası odur ki, imanın gerçek göstergesi, Allah’ın buyruğuna ve kararlarına teslim olmaktır.

Ayetin akışı o denli bir his ilham etmektedir ki, okuyanlar İslam’ın kararlarının bu dinin kendisi olduğunu, bunun bir nimet olduğunu ve bütün bu nimetlerin de İslam’dan ibaret olduğunu anlamaktadırlar.

İnsan, ayetin devamını düşünmeden bunları okuyup geçemez. Görülüyor ki boşanma ile ilgili kararları belirleyen ayetlerin ortasında namazdan bahsedilmektedir. Hâlbuki bu problemin tamamlanması için yalnızca üç ayet kalmıştır ve on beş kararlık boşanma prensipleri böylelikle son bulacaktır. Fakat bakıyoruz ki boşanma unsurlarının bitmesi beklenmeden ortaya namazla ilgili iki ayet yerleştirilmiştir. Elbet bunun bir hedefi vardır ve bu maksat, bu dinin şeriatla ibadet ortasında bir ayırım yapmadığını açıkça göstermektedir. Zira her ikisi de dinin nazarında birdir ve ortalarında fark yoktur.

Müminlere gelince… Onlar kesin olarak şu prensibe inanıyorlardı: “La İlâhe illallah” diyerek şehadet getirmek, Allah’ın indirdiğine tâbi olmaktır ve Allah’ın buyruklarıyla hükmetmek için verilmiş bir kelamdır. Bu yapılmadığı takdirde kişinin münafık sayılacağını ve Müslümanlık diye bir şey kalmayacağını kabul ediyorlardı.

Muhammed Kutub’un Kur’an’ı Nasıl Okuyalım? isimli kitabını (*) size kısaca özetlemeye çalıştım. Gayem şanlı yaratıcının, Rabbimizin (terbiyeci) bize hitabını kendi başınıza da okuyup anlamanız ve doğal ki işin uzmanlarını da takip ederek, sorarak tarafınızı daima doğruda tutmanızdır.

(*) Kutub, M.(2021) Kur’an’ı Nasıl Okuyalım? Risale Yayınları. (“Dirasat Kur’aniyye” kitabından “Keyfe Nekrau’l Kur’an?” kısmı.