Ekonomik refahın sosyal patolojileri: Yalnızlık, depresyon ve intihar
Modern refah toplumu, toplumu öldüren yanılsatıcı bir gelişme hâlidir. Maddî olarak kalkınmanın manevî olarak nasıl bir çöküşe yol açtığının en kıymetli göstergelerinden biridir. Bu mevzuyu MTO’muzun en parlak talebelerinden Mehmet Varıcı hocamızın kaleminden irdeledik. Zihin açıcı okumalar…
***
Modern toplumun en cazip vaadi refahtır: Daha fazla üretmek, daha kolay tüketmek, daha kısa vadeli acılarla yaşamak. Fakat bu vaat, insanın iradesini beslemekten çok onu hiçleştirme riski taşır. İnsanın fıtratı; gayretle, yoklukla, sınanmayla tekâmül eder. Refah, bu tekâmül sürecini süreksiz tatmine dönüştürdüğünde irade kaybolur, tahammül zayıflar. Geriye, memnuniyetle şekillenmiş fakat manadan kopmuş bireyler kalır. Refah, çağdaş insanın düşü üzere görünür; ama birçok vakit onu derin bir uykuya mahkûm eder. Ne kadar konforluysa, o kadar sersemletici; ne kadar parlatılmışsa, o kadar aldatıcıdır.
Refah, kısa müddette rahatlık sunar; vakitle kırılganlık üretir. Konfora alışan birey, en küçük aksaklığı yıkım sayar. Beklentinin daima artması, sabrı törpüler; tatmin, tahammülü köreltir. Bugün öfke, alışkanlıkların sekteye uğramasından doğar; yokluk, buna sırf yer hazırlar… Ne kadar uzun sürerse refah, onun sona ermesi o kadar sarsıcı olur. Küçük bir ekonomik dalgalanma, büyük bir itimat krizine dönüşür. Süreksiz bir eksiklik, devletle kurulan bağın çözülmesine yol açar. Zira alışkanlık, gereksinimden daha derine yerleşir. Bu durum, bağlılık görünümü altında bir beklenti yığını oluşturur. O beklenti doymazsa, hayal kırıklığı sadece bireyde kalmaz, toplumu da sarar. Ve o anda, hafızasını yitirmiş toplum, yüzünü hakikate çevirmek yerine kendi öfkesine secde etmeye başlar.
Refah, beşerler ortasındaki bağı güçlendirmediğinde, yalnızlığı çoğaltır. Temel gereksinimleri karşılanan birey, diğerlerine duyduğu ihtiyacı kaybetmeye başlar. Yardımlaşma, yerini hizmet alımına bırakır; paylaşma, şahsî konforun gölgesinde unutulur. Vakitle toplumsal alakalar çözülür, birlikte yaşama iradesi zayıflar. Beşerler tıpkı sokakta yürür, tıpkı apartmanda oturur fakat birbirinden habersiz yaşar. Bu durum “yalnız bireyler” üretmekle kalmaz, sinsi bir toplumsal kopuşu da beraberinde getirir. Ve bu kopuş, birden fazla vakit fark edilmeden büyür.
Japonya, refahın bireyleri korumakla yetinmediği; onları birbirinden ayırdığı bir toplumsal yapının izlerini taşıyor. Her yıl binlerce yaşlı insan, konutlarında tek başına hayatını kaybediyor; vücutları ise günlerce, bazen haftalarca fark edilmiyor. Bu vefatlar artık istisna olmaktan çıktı; toplumun tanıdığı, devletin kayıtlara geçirdiği, akademinin incelediği bir hadiseye dönüşmüş durumda: Kodokushi. Sessizliğin olağanlaştığı, toplumsal bağların görünmez hâle geldiği bir sistemde, beşerler hem gözden düşüyor hem de sistemin dışında kalıyor. Sıhhat hizmetleri işliyor, kamu sistemi problemsiz görünüyor, teknoloji her şeyi ölçüp kıymetlendiriyor. Lakin tüm bu sistemsel muvaffakiyete karşın, insan, beşerle temas kurmadığında yalnızlaşıyor; yalnızlaştıkça unutuluyor; unutuldukça siliniyor. Kodokushi, tam da bu zincirin son halkasıdır.
Refah toplumlarının yüzeyde sunduğu konfor, duygusal olarak daha istikrarlı bireyler üretmiyor. Tersine, birçok gelişmiş ülkede depresyon, en yaygın ve sistematik sıhhat problemlerinden biri hâline gelmiş durumda. Güney Kore’de lise ve üniversite çağındaki gençlerin kıymetli bir kısmı, okul dışı saatlerini ferdi terapi seansları yahut dijital kaçışlarla geçiriyor. Almanya’da yapılan bir araştırma, 15–24 yaş kümesinin üçte birinden fazlasının klinik seviyede depresyon belirtileri gösterdiğini ortaya koydu. İskandinav ülkeleri ise antidepresan kullanımında Avrupa’nın en üst sıralarında. Her şeyin planlandığı, gereksinimlerin karşılandığı, hizmetin eksiksiz sunulduğu bu toplumlarda birey, kendini âlâ hissetmekte zorlanıyor. Zira sistem, dış dünyayı denetim altına alırken iç dünyayı ihmal ediyor. Çağdaş refah, vücudu korurken ruhu yıpratıyor, gereksinimleri azaltırken telaşları çoğaltıyor.
Duygusal kırılmaların en ağır tezahürü intihardır. Ve bugün, refahın yüksek olduğu birçok ülkede bu trajik son, her zamankinden daha yaygın. Güney Kore, Japonya, Litvanya, Finlandiya üzere ülkelerde intihar oranları, dünya ortalamasının çok üzerinde. Bu vefatlar birçok vakit ekonomik yoksunluktan çok mana yitiminden, bağ kopuşundan, toplumsal değersizlik hissinden besleniyor. Göstergeler düzgünleşiyor, hizmetler genişliyor, hayat müddeti uzuyor; lakin insanın yaşama iradesi zayıflıyor. Bu çelişki göz gerisi edildikçe, her yeni vefat sadece ferdi bir kayıp olmanın ötesinde toplumsal bir çürümenin işareti hâline geliyor. Refah artarken yaşama münasebetleri ortadan kalkıyorsa sorgulanan sadece sistem olmaz, hayatın kendisi de bu sorgunun öznesi hâline gelir.
Bütün bu tablo, bireyin iç dünyasındaki kırılmaların ferdî boyutu aşarak kamusal bir sıkıntıya dönüştüğünü açıkça gösteriyor. Zira duygusal çöküş, sonunda istikametini sisteme çevirir. Toplumsal bağların zayıfladığı, bireyin yalnızlaştığı, yaşama tutunma münasebetinin görünmez olduğu bir yapıda, huzurun yerini telaş, itimadın yerini kırılganlık alır. Bu kriz hem bireyin hem de onu yöneten yapının açmazıdır. Refahı sadece ekonomik göstergelerle tanımlayan, insanı tüketici ya da performans sahibi bir varlık olarak gören her sistem, içten içe çözülmeye mahkûmdur. Zira insanın yalnızlaştığı bir toplumda, idarenin güçlü olması sırf bir yanılsamadır.
