Yerel yönetimler reformu: Demokratikleşme, hukuki kurumsallaşma ve sistematik dönüşüm
Adalet ve Kalkınma Partisi’nin iktidar devrinde gerçekleştirdiği en temel dönüşümlerden biri, Cumhuriyet rejiminin demokratikleşmesi tarafında atılan adımlar olmuştur. Bu bağlamda, merkezi devlet ile Anadolu halkı ortasındaki tarihî aralık azaltılmış, vatandaşların devlet kurumlarına erişimi kolaylaştırılmış ve kamu hizmetlerinin yaygınlaştırılması sağlanmıştır.
Son çeyrek asırda ulaşılan bu demokratikleşme düzeyi, bugün kamu kurumlarının daha işlevsel hale getirilmesini ve yeni toplumsal gereksinimlere karşılık verecek bir yapısal ıslahat sürecini mecburî kılmaktadır.
Devletin kurumsal yapısında türel temellere dayanmayan uygulamaların ve keyfi karar alma süreçlerinin bertaraf edilmesi, idari rasyonalite açısından kritik bir evredir.
Vatandaşların vergi yükümlülüğüne tabi olduğu üzere, kamu vazifelilerinin de tıpkı türel yükümlülük çerçevesinde hesap verebilir kılınması temeldir. Rüşvet, yolsuzluk ve suiistimal üzere hareketlerin kurumsal düzlemde tekrar etmesi durumunda, bu hareketler vakitle meşrulaşmakta ve hak arama şuuru zayıflamaktadır. Hasebiyle, kamu idaresi alanında ahlaki ilkesel normların içselleştirilmesi ve ihlallerin caydırıcı biçimde yaptırımlara tabi tutulması, demokratik hukuk devletinin gereğidir.
Sayın Cumhurbaşkanı’nın “mesele partiler üstü bir biçimde ele alınmalıdır” sözü, ıslahatın siyaset üstü bir yaklaşımla ele alınması gerektiğini vurgulamaktadır. Bu çerçevede, mahallî idare ıslahat sürecinde Meclis’te temsil edilen tüm siyasi partilerin katkısı alınmalı; çünkü problem sırf iktidar partisinin değil, tüm siyasi sistemin sorumluluğundadır.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nde başlatılan yolsuzluk soruşturmaları, lokal idare alanında daha esaslı bir ıslahat muhtaçlığını gündeme getirmiştir. Yolsuzluk, vakit zaman kamu kurumlarının birtakım ünitelerinde görülen patolojik bir durumdur; lakin bir kamu kurumunun bütüncül bir tertip yapısı içerisinde sistematik biçimde yozlaşması, daha derin yapısal meselelere işaret etmektedir. Bu tipten gelişmeler, mevcut sistemin ferdi ahlaka emanet edildiğini ve hukuksal kontrol düzeneklerinin yetersiz kaldığını göstermektedir. Bu nedenle, vatandaş ile kamu ortasındaki alakaların rasyonel ve şeffaf kurallarla düzenlendiği bir yapıya geçiş mecburilik arz etmektedir.
Küçük esnafın dahi vergi yükümlülüğünü yerine getirdiği bir sistemde, mahallî idarelerde yaşanan hukuksal boşluklardan ötürü milyar dolarlık kamu kaynaklarının kaybı, sadece teknik bir sorun değil, birebir vakitte bir kamu ahlakı ve meşruiyet krizidir. Bu çeşit keyfilikler, demokratik hukuk devleti prensipleriyle bağdaşmadığı üzere, kurumsal çürümenin göstergesidir.
Günümüzde Türkiye’nin kalkınma ve altyapı problemleri büyük ölçüde çözülmüştür. Yeni periyodun temel ıslahat amacı, kamu kaynaklarının faal kullanımını temin eden, süreçleri hukuksal temellere bağlayan ve idare prensibini kurumsallaştıran bir sistemin inşasıdır. Bu noktada, “hukuk ve istek toplumu” kavramı ehemmiyet kazanmaktadır. İstek temelli bir kamu tertibi, meşruiyetin hem hukuksal hem de toplumsal seviyede tesisini tabir eder.
Reform süreçlerinde düşülmesi olası en büyük yanılgılardan biri, bürokrasinin ıslahatın öznesi haline getirilmesidir. Meğer AK Parti’nin çeyrek asırlık idare başarısı, siyasal rol paylaşımına dayalı bir anlayışla açıklanabilir: Parti siyaset üretir, Meclis yasa yapar, hükümet icraat gerçekleştirir ve bu icraatlar halkla birlikte denetlenir. Bu iş kısmı, demokratik istikrar ve kontrol düzeneğinin işlemesini sağlar.
Yerel idare ıslahatı hazırlanırken, sistemin tıkanma noktalarının sırf teknik tahlillerle değil, birebir vakitte saha araştırmalarıyla da tespit edilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda; vatandaşlar, lokal esnaf, müteahhitler, kamu vazifelileri, evvelki devir belediye liderleri ve deneyimli bürokratlarla görüşmeler yapılarak çok boyutlu bir tahlil ortaya konmalıdır. Çeşitli toplumsal kümelerin beklentileri ve tecrübeleri ortasında uyumsuzluklar doğması doğaldır. Lakin bu uyumsuzlukları yönetmek, siyasal temsil kurumunun temel sorumluluğudur.
1994 sonrası Refah Partisi ile başlayan mahallî idare pratiği, bilhassa Sayın Cumhurbaşkanımızın İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı periyodunda kurumsallaşmış, belediyecilik alanında Türkiye’ye örnek teşkil eden bir model haline gelmiştir. İBB’nin işleyiş suratı, yetişmiş insan kaynağı ve kurumsal kapasitesi hem ulusal hem de milletlerarası seviyede model alınan bir belediyecilik anlayışının temelini oluşturmuştur. Bu dinamik model daha sonra merkezi hükümetin ıslahat kapasitesine de ilham vermiştir.
Sonuç olarak, AK Parti’nin kurumsal yapısı teknik ve rasyonel tahlil üretme kapasitesine dayanmaktadır. 15 Temmuz darbe teşebbüsü üzere tarihî kırılmaların temel maksatlarından biri, bu reformcu kimliğin zedelenmesi olmuştur. Lakin siyasi liderlik, krizleri fırsata dönüştürme kabiliyetiyle tanımlanır. İstanbul’da ortaya çıkan yolsuzluk olayının akabinde sistem seviyesinde bir ıslahat gerekliliğinin ortaya konması, dönüştürücü liderliğin tipik bir örneğidir. Bu da AK Parti’nin neden uzun soluklu bir iktidar pratiği geliştirdiğinin en somut göstergelerindendir.
