Algı, aidiyet ve iktidar: Belediyeciliğin görsel rejimi (2)

Belediyelerin işleyişi, fonksiyonları konusunu iki farklı yazıda mercek altına alıyoruz. MTO’muzun en parlak isimlerinden Mehmet Varıcı Hocamız, mevzuyu felsefî derinlik ve tad katarak nefis bir biçimde kaleme aldı. İktidar ve muhalefetteki bütün ilgililerin ilgisine… Zihin açıcı okumalar…

Belediyecilik, sadece hizmetlerin tertibi değil, tıpkı vakitte kültürel temsillerin düzenlenmesidir. Lokal idarelerin görünürde tarafsız olan estetik ve kültürel tercihlerinin arkasında, birden fazla vakit makul bir kimlik üretme ve tahkim etme hedefi yatar.

Kültürel aktifliklerin programlanmasından sokak tabelalarının biçimine, tematik parkların içeriğinden duvar fotoğraflarına kadar uzanan bu tercihler, kamusal yerde ideolojik fetişler üretir. Belediyeler, bu tarafıyla nötr bir hizmet sağlayıcıdan çok, belli bir hayat şeklini imleyen ve tekrar üreten kültürel aktörlere dönüşür.

Bu üretim süreci, birden fazla vakit çoğulculuğu güçlendirmek yerine, mevcut hakim mahallî yapılarının temsiline yönelir. Katılımcılığı temel alan bir kültür siyaseti yerine, temsiliyetin görsel imgeler üzerinden tekrar deverana sokulduğu daraltıcı bir yapı öne çıkar. Böylelikle estetik müdahale, çevreyi düzenlemek yerine toplumsal aidiyetleri muhakkak bir eksende sabitlemek emeli taşır.

Belediyecilikte yaşanan kültürel ve ideolojik yönlendirme sorunu, sırf belli bir siyasi eğilime mahsus olmayıp farklı fikir çizgilerinde yer alan tüm mahallî idare biçimleri benzeri teknikleri benimser. Bu nedenle birtakım kentler, mahallî idare seviyesinde ideolojik kutupların sembolik kalelerine dönüşür, tarafgir seçmenler için adeta bir kimlik sığınağı fonksiyonu görür.

Bu çeşit kentlerde seçmen davranışı, hizmetin niteliği ya da yöneticilerin liyakati üzerinden değil, mensubiyet hissini muhafaza refleksiyle şekillenir.

Yerel idareler ne ölçüde yetersiz olursa olsun, yöneticiler siyasî aidiyet üzerinden yine yasallaştırılır ve bu döngü, toplumsal eleştiriyi felç eder. Bu türlü bir ortamda vatandaş olarak birey, rasyonel bir kontrol öznesi olmaktan çıkar, siyasî aidiyetle özdeşleşmiş bir bağımlılık objesine dönüşür.

Sonuç olarak kent, hizmetin ortaklaştığı yer olmaktan çıkarak kutupların sertleştiği bir alana dönüşür. Bu durum, demokratik iştiraki güçlendirmek bir yana, toplumu tarih öncesi kapalı yapılarla benzeşen bir ideolojik esaret sistemine mahkûm eder.

Toplumun ideolojik aidiyetle şekillenen körlüğü, vakitle yolsuzluğun sorgusuzca kabullenildiği bir nizama yol açar. Yöneticiler, kesintisiz takviyeden güç alarak kamu kaynaklarını keyfî biçimde kullanma imkânı bulur. “Ceketimi aday koysam kazanır” söylemi, sırf çok bir özgüvenin dışavurumu olarak kalmaz, birebir vakitte kontrol sistemlerinin işlevsizliğini ve cezasızlığın yerleşikliğini de açığa vurur.

Bu şartlarda liyakat prensibi geri plana itilir, misyonlar kamusal fayda gözetilerek değil, ferdî yakınlık ve sadakat bağlantıları üzerinden dağıtılır. Yolsuzluk, vakitle tekil sapmalar olmaktan uzaklaşır ve idârî alışkanlıkların modülü hâline gelir. Böylelikle belediyecilik, hesap verilebilirliği önceleyen şeffaf bir yapı olmaktan çıkar ve aidiyetin mutlak belirleyici olduğu kapalı bir yönetişim biçimine dönüşür.

Farklı ideolojik yönelimlere sahip belediyeler, kendi içlerindeki yetersizlikleri ve yolsuzlukları görünmez kılmak için dikkati karşı kutba yönlendirme eğilimindedir. Her iki taraf da birbirini beceriksizlikle, israfla ve kamu kaynaklarını suistimal etmekle suçlarken; kendi uygulamalarına dair tenkit alanı daraltılır, kontrol muhtaçlığı ertelenir. Bu karşılıklı suçlama lisanı, siyasal kutuplaşmayı derinleştirdiği kadar, idârî sorumluluktan kaçmanın da fonksiyonel bir aracı hâline gelir.

Belediyecilik artık kamu hizmetinin içeriğinden fazla taraflar ortası sembolik gayretle tanımlanır. Bu yapı içinde vatandaş, idarenin performansını sorgulayan bir özne olmaktan çıkar; ideolojik sadakatini sürdürerek suskunluğu tercih eden bir seyirciye dönüşür. Bu karşılıklı legalleştirme süreci, lokal idareleri hesap verebilir kamu kurumları olmaktan çıkarır; ideolojik tahkimatın yapıldığı, siyasal sadakatin sorgulamanın önüne geçtiği birer sembolik iktidar alanına dönüştürür.

Tüm bu değerlendirmeler, belediyeciliğin sadece hizmet üretme faaliyeti olmadığını, tıpkı vakitte toplumsal yönlendirme, siyasal meşruiyet üretimi ve kültürel tahakküm biçimi olduğunu açık biçimde ortaya koymaktadır. Mahallî idareler, teknik kabiliyet kadar ahlâkî unsurlara ve kamusal sorumluluk şuuruna sahip olmak zorundadır. Aksi hâlde, görünürlüğe dayalı vitrin hizmetleriyle toplumun dikkatini yönlendiren, sadakat üzerinden kendini yine üreten ve tenkitten azade bir yapı yerleşiklik kazanır. Bu yapı, uzun vadede kamu faydasından fazla ideolojik istikrarı önceleyen bir yönetişim anlayışını kurumsallaştırır.

Bugün Türkiye’de belediyeler üzerinden yürütülen tartışmalar bu tabloyu bütün çıplaklığıyla gözler önüne sermektedir. Lokal idarelerdeki yolsuzluklar birçok vakit üstü kapalı biçimlerde aklanmakta, kanıtlara karşın sorumlular korunmakta, kamusal kontrol ise kutuplaşmış sadakat alakaları içinde işlevsizleştirilmektedir. Dahası, bu örtbas nizamını sürdürebilmek için sadece lokal değil, ulusal seviyede de siyasî ve toplumsal tansiyonların tırmandırıldığına şahit olunmaktadır.

Vatandaşa düşen sorumluluk, sadece teorik tartışmalarla yetinmeyip, yeni pratikleri de dikkatle gözlemlemektir. Bugünün belediyeciliğine dair atılan her adımda, lokal yöneticilerin kimin ismine, kimin için ve nasıl yönettiklerini sorgulamak, bu sorgulamayı sadece karşı mahalleye değil, kendi yakın etrafına de yöneltmektir.

Gerçek belediyecilik, sadece yol yapan, yardım dağıtan ya da aktiflik düzenleyen bir yapıdan ibaret olmayıp, hesap veren, ayrıştırmayan, çoğulculuğu ve özerkliği temel alan bir anlayışla varlık bulur. Bu anlayış, sırf siyasetle hudutlu kalmaz; toplumsal sorumluluk kültürünün, ahlâkî kontrol iradesinin ve birlikte yaşama şuurunun tekrar inşasını mecburî kılar.