Kimlik siyâsetleri
Modern süreçlerin
târihi aşağıya çeken
bir niteliği vardır. Bu en çarpıcı olarak Fransız İhtilalinde
eşitlik unsuru
etrafında lisana getirilmiştir. İddiayı ileri sürenler, toplumsal tabakalaşmada ortada duran burjuvalardı. Burjuvalar, tabakalaşmada fiilen en üstte duran aristokratlara karşı bu bedeli yüceltiyorlardı. Eşitlik pahası söylem edildiği andan itibâren ,eşitsizlik sorunu yalnızca burjuvalarla aristokratları eşitlemekler sonlu kalmayacak; kaçınılmaz olarak “aşağıdakileri” de içine alacaktı.
Halk, avam
ve daha sonra
ulus
vb kavramlar ,tekmil aşağıdakilere vurgu yapar ve onları özneleştirir.
Sıkıntı, ihtilalin yücelttiği başka kavram olan
özgürlük ile eşitliğin nasıl biraraya getirileceği
ile alâkalıydı. Zira özgürlük kaçınılmaz olarak bireye işâret ediyordu. Avam ile eşitlenmek bireyselleşmenin önünü kapatıyordu.(Klâsik liberal tezler tam da bundan şikâyet eder). Zira bireyselleşmeler, bireylerin eşitlikçi bedeller vâsıtasıyla erdemlileştirilen avâmî vasatlardan, farklılaşmasını doğuruyordu. Bu farklılıklar terslikleri da içerebiliyor ve aşağının rahatsız olmasına sebebiyet verebiliyordu. Hâsılı,
eşitlik kendi asimptotunda aynılaşmayı, özgürlük ise yeniden kendi asimptotunda farklılaşmayı ve aykırılaşmayı
doğurduğu için çelişiyordu.
Eşitlik bedelinin pratikteki karşılıkları asla bekleneni vermedi. Siyâsî ve hukuksal düzlemde uygun makûs birtakım muvaffakiyetler elde edildi.Lâkin ekonomik düzlemde işler daha da karmaşık bir hâle geldi. Herkes biliyor ki çağdaş dünyânın pratikleri eskisinden çok daha derin eşitsizlikler doğurdu. Üzerinde durmak istediğim diğer bir konu var. Kapitalizm, zırâi köklerinden kopartılmış ve kentlere yığılmış lümpen kitlelerin en azından yarıdan fazlasını iş güç yaptı. Ulus, kapitalizmin nazarında bir üretim ve tüketim gücüydü. Kârın maksimizasyonuna odaklanmış araçsal- akılcı toplumsal örgütlenme büyük kitleleri acımasız bir istihdam ve mesâî siyâsetiyle sömürdü. ( Sovyet İhtilali bu durumu düzeltmek argümanı ile yola çıktı. Bu kez da siyâsî ve tüzel eşitlikler zedelendi. Dahası, özgürlükler hâk ile yeksân edildi). Bu
disiplin sisteminin öbür ismi medenîleşmekti
. Bu uygarlaşma süreçlerinin son derecede baskıcı ve bunaltıcı bir disiplin içerdiğini bize Sigmund Freud ,Norbert Elias ve Michelle Foucault üzere düşünürler uzun uzun anlattı.
Kimlik oluşturmak
bunun ayrılmaz bir kesimiydi. Kadim dünyâlarda, geleneklerin düğümlerini attığı
bağlar
,
bağlılıklar
ve
âidiyetlerden
bahsedilebilir. Lakin o vakitlerde kimliklerin izini sürmek en hafif sözle anakronik olarak tutarsız olacaktır.
Kimlik, çağdaşlaşmanın bir parçasıdır
. Bireyleri ve toplulukları kimliklendirmek ,kapitalist kayıt sisteminin ve denetim niyetinin bir yansımasıdır.
Modern kimlikler , vatandaşlık kimliği ile sonludur. Bu kimliklerin, bireylerin kültürel âidiyetlerinden arındırıldığı ; yükümlülüklerinin , özgürlük ve haklarının üzerine konduğu soluk ve mat bir niteliğe sâhip olması arzulanır. Ancak kısa vakitte kültürden kaçışın mümkün olmadığı anlaşılmıştır. Çağdaş dünyânın kapı araladığı yegâne kültür , çeşitli entelijansiyalar tarafından işlenen ve yüceltilen
ortak, organik kültürler
olmuştur. Organik kültürler, gerçek kültürel durumlardan türetilmekle bir arada nihâyetinde onlardan kopmayı söz eder. Bu sûretle, organik kültürler de, bireyleri teslim alan nitelikleriyle kimlikler dâiresine eklemlenir ve kapitalizmin bireyleri ve büyük kitleleri birarada tutma, gözetleme ve denetleme isteklerini da destek eden bir fonksiyon görür.
Kapitalizme has yapısal krizler, vakit içinde organik ve plastik kimlikleri de boşa çıkardı. 1980’lerin sonları tam da bu krizlerin derin bir halde yaşanmaya başladığı kilometre taşıdır.
Organik kültürlerle bastırılmış bir kültür patlaması
yaşamaya başladık. Buna bastırılmış olanın geri dönüşü de denilebilir. Entelektüel ve ideolojik yeni oluşumlar, cinsiyet, etniklik ve din temelinde bastırılmış kültürleri açığa çıkarma telâşına ve yarışına girdi. Tuhaf olan,
gönderme yapılan ve bastırılmış olduğu düşünülen kültürlerin çok sefer toplulukçu
(komüniteryen) mâhiyetiydi. Daha tuhaf olan ise onların bastırılmışlıklarından arındırılması için, tabiatı icâbı kişiselliğe titizlenen özgürlük kavramının seferber edilmesiydi. Hâsılı burada
orijinal olarak kişisel için olan topluluksal için
seferber ediliyordu.Bilhassa bastırılmış etnikliklerin açığa çıkarılmasında tam da bunu görüyoruz. Bunun ismi düpedüz mikro milliyetçilik yapmaktı.
Her mikro milliyetçilik ,veri milliyetçiliğin reddidir
. Lakin , sorun,
milliyetçilikten duyulan şikâyetlerin yeniden milliyetçiliğe tahvil edilmesi
; onun lisanına indirgenmesiydi. Hâsılı bastırılmış olan bastıranın lisanına müracaat ediyordu. Güzel, bunu gidermek için gûyâ liberal yumuşatıcılarla bireyin kültürel dünyâsı vurgulansa da bunun özgürlük ile bağını mantıkî olarak kurmak mümkün değildi. Beğenelim yahut beğenmeyelim;
kişiselleşme, bireyin içine doğduğu topluluktan ,şu yahut bu mikyasta ara kazanmasını
ifâde eder. Özgürleşmedir bu. Sosyolojik olarak içinde katı geleneklerin ve hiyerarşilerin yüzdüğü topluluk vurgusu ile yan yana getirilmesi objektif olarak problemlidir. Lakin bu durum ,yaşanan esriklik hâlleri içinde , tabiri câiz ise gargaraya getirilmişti. Yeniden çok tuhaf olan , ortaya çıkan muhalif söylemi taçlandıran kavramın yeniden kimlik olmasıydı. Kimlik patlamaları , bu esriklikten zihnini kurtarabilmiş kimi entelektüel çevreler için yeni kabilecilik mânâsına geliyordu. Çokkültürcülük , kültürel demokrasi mefkureleri alanda postmodern bedevîlik olarak tecelli etti. Paris kahvelerinde, Kanada üniversite kürsülerinde geliştirilen kimlikçi siyâsetlerin sokakta kan dâvası olarak yankılanır diye yazan Terry Eagleton gibiler haklı çıktı.
Çok dikkat alımlı olan başka bir konu ise kapitalizmin bu dinamiklerden hiç de rahatsız olmamasıydı. Tam bilakis ulus ve devletten şikâyetçi olan anarkokapitalist neoliberal çevreler bu hareketleri desteklemekten, hatta onların sanayisini kurup, sevk ve yönetimini yapmaktan geri durmadılar. Bunun sebepleri öteki bir yazının mevzuudur.
Sâhici kültürel dünyâlarımız son derecede kırılgandır. Hangi niyetle olursa olsun dokunuş kabûl etmez. Çağdaşlık kültürel dünyâlarımıza çok hâşin davrandı.
Kültürün sâhiciliğini sağlayan üzerine kimlik bindirilmemiş olmasıdır
.Tekmil, farkındasızlık içinde yaşanan, kendi çevrimleri olan
kendinde hâllerdir
onlardır. Vaktâki kendinde olan bu hâller, bilinçsel müdahalelerle, özellikle siyâsal sâiklerle bir farkındalık konusu yapılır;
kendisi için
olmaya başlar ; işte o saat vakit çığrından çıkar. Bir kültür şuur konusu olduğu vakit sâhiciliğini kaybeder ve plastikleşir. Bugünün dünyâsının gerçek kültürel durumları, içinde olduğumuz kültürel arbedelerin çok dışında, tekmil hengame edenleri hemhizâ eden , farkında olmadan dâhil olduğumuz diğer mecrâlarda yatıyor.
