Üç Dünya

Kaleme aldığı güçlü metinlerle Siyonizm’in ipliğini pazara çıkaran ve İsrail’in Filistin topraklarında gerçekleştirdiği çok boyutlu kıyımı dünya kamuoyunun gündemine taşıyan Prof. Dr. Avi Shlaim’in “Üç Dünya, Bir Arap-Yahudi’nin Anıları” isimli kitabını çok merak ediyordum. Ancak 2023’te Londra’da yayınlanan kitabın İngilizcesini edinmekte ve okumakta süratli davranmadım. Zira Türkiye’de Ortadoğu çalışmalarının en değerli isimlerinden Zahide Tuba Kor tarafından, yayınlanmasının üzerinden kısa bir vakit geçtikten sonra çeviri edilmeye başladığını biliyordum. Yapıtın, Zahide Hoca’nın ağır emeği ve dikkatiyle, eşsiz biçimde lisanımıza kazandırılacağından ve okurlara fikrî bir ziyafet sunacağından emindim. Evvelki gün, Küre Yayınları etiketiyle piyasaya sunulan kitabın son cümlesini de okuyup kapağını kapattığımda, beklediğime değdiğini keyifle ve memnuniyetle gördüm.

“Üç Dünya, Bir Arap-Yahudi’nin Anıları”, Irak Yahudi cemaatine mensup seçkin bir ailenin oğlu olarak 1945’te Bağdat’ta dünyaya gelen Avi Shlaim’in hayatının üç farklı evresini gözler önüne seriyor: Köklerinin sıkı sıkıya bağlı bulunduğu Irak’ta geçen memnun devirler, 1948’de İsrail’in kurulmasıyla birlikte bölgeye yayılan tansiyonun direkt bir yansıması olarak Yahudi cemaatinin Irak’ı terk etmesinin akabinde İsrail’de karşılaşılan yabancı ve dışlayıcı atmosfer, nihayet 16 yaşındaki gencecik Avi’nin liseyi okumak üzere gittiği Londra’da içine girdiği orijinal hayat…

Kitabın birinci yedi kısmı, sırf Avi Shlaim’in aile ve sülalesinin enteresan hikayesine odaklanmakla kalmıyor, birebir vakitte Osmanlı sonrası Irak’ın nasıl şekillendiğini de gözler önüne seriyor. Irak Hâşimî Krallığı’nın siyasî hikayesi, İngiltere’nin Irak’a ve Iraklılara reva gördüğü aşağılayıcı muamele, bunun sonucunda ülkede meydana gelen karmaşa… Ortadoğu yakın tarihine meraklı okurlar, birinci yedi kısımda -yer yer gözlerini fal taşı üzere açarak izleyecekleri- birbirinden sıra dışı detaylarla karşılaşacaklar.

“Elveda Bağdat” ve “Vadedilmiş Topraklar” başlıklı sekizinci ve dokuzuncu kısımlarda, 21 Temmuz 1950 günü Avi ve ailesinin Bağdat’ı terk ederek Kıbrıs üzerinden İsrail’e intikalleri ve sonrasında İsrail’de içine yuvarlandıkları iklimin çarpıcı ayrıntıları yer alıyor. İsrail’in Aşkenazi (Avrupalı/seküler) müesses nizamının Doğu’dan ve özellikle Müslüman ülkelerden gelen Musevileri sert biçimde dışladığını gözlemleyen ve bunu çocukluk yıllarından itibaren travmalar halinde kendi şahsında da yaşayan Avi, annesinin ölünceye kadar İsrail’den “Aşkenazilerin ülkesi” biçiminde bahsettiğini ve önemli zorluklarla yüzleştiği bu yeni ülkeyi hiç benimsemediğini aktarıyor. Irak Musevilerinin İsrail’e “sürüklendiğini”, çok küçük bir azınlık hariç kahir ekseriyetin asla ülkelerinden ayrılmak istemediğini, lakin buna mecbur bırakıldıklarını, dahası Siyonist İsrail devletiyle hiçbir ideolojik ve duygusal bağ da kuramadıklarını söylüyor Shlaim.

Kitabın hiç kuşkusuz en dikkat alımlı kısmı, “Bağdat Bombalaması” başlığını taşıyan 7. kısım. Avi Shlaim burada Nisan 1950 ilâ Haziran 1951 ortasında Bağdat’taki Yahudi gayelerine, sinagog ve alışveriş merkezlerine, İngiliz ve Amerikan misyonlarına düzenlenen bombalı hücumların tamamına yakınının Siyonist yeraltı örgütüne bağlı terörist aksiyoncular tarafından gerçekleştirildiğini somut kanıtlarla ortaya koyuyor. İsrail’den gönderilen sabotajcı timlerin, “Yahudilerin göçünü hızlandırmak için” kendi dindaşlarına gözlerini kırpmadan saldırdığını ve yakın vakte kadar Müslümanlarla Museviler ortasında hiçbir tansiyonun yaşanmadığı Irak’taki atmosferin böylelikle zehirlendiğini yazan Shlaim, o devirde hareketlerde şahsen yer almış bir ismin tanıklıklarını da aktarıyor. Gördüğü ve bildiği her şeyi, İsrail’de tesadüfen kendisiyle tanışan Shlaim’e aktaran 89 yaşındaki bu “emekli” eylemcinin ismi ise Yaakov Karkoukli yani Yakub Kerküklü.

“Demir Duvar” isimli kült yapıtında Siyonist tarih anlatısını boks ringine çıkarıp yumruklayan Avi Shlaim, “Üç Dünya, Bir Arap-Yahudi’nin Anıları”nda birebir şeyi kendi aile hikayesinin altını çizerek yapmış. Bu da, muhtevanın etkisini ve akılda kalıcılığını artırmış. “Üç Dünya, Bir Arap-Yahudi’nin Anıları”, Ortadoğu ve Filistin çalışan herkesin kesinlikle okuması gereken güçlü, vurucu ve dokunaklı bir metin.