Nazarsız
Rastlamışsınızdır; büyük kentlerdeki konutların emlak ilanlarında birtakım daireler ‘manzaralı’ tabiriyle tanıtılıyor. Vaktiyle bu ‘manzaralı’ dairelerin bir kısmını gezmişliğim var; bu daireler birinci anda sanılacağı üzere dağlara, ormanlara, denizlere seyir imkanı filan sunmuyor birçok vakit. Önü açık olan ve öteki binalarca kapanmamış binalara bu yakıştırma yapılıyor. Benim gezdiğim dairelerde ‘manzara’ denen şey, daha genişliğine görebileceğimiz bir binalar denizi manasına geliyordu en azından.
Biz ne anlıyoruz pekala bugün görüntü denince? Aklınıza tatilde çektiğiniz fotoğraflar, tatil broşürleri, 8K görüntüler, dron imgeleri ve sair görseller geliyor muhtemelen birinci anda. Biraz zorlarsanız köyünüz, çocukluğunuz falan devreye giriyor olmalı. Elbette istisnalar var lakin bunlar isimleri üstlerinde istisna artık, düstur değil! Bugün kalabalık kentlerde yaşayanlar için görüntü kavramı hayatın doğal bir kesimi olmaktan çıkmış durumda. Hayatlarımız görüntü diyebileceğimiz rastgele bir yere bakmıyor, yazık ki öyle!
“Değişen bir benim, bu bahtı kara,/ Yadırgar sanırım beni görünüm:/ Yabancı kalmışım âşinâlara,/ Köyüne geç dönen bir sürgün gibi” diyor ‘Han Duvarları’nda Faruk Nafiz Çamlıbel.
Manzara deyince vilayetle de dağları, denizleri, kırları, ormanları falan da düşünmeyelim haddizatında; görüntü baktığımız şey manasına geliyor, nazar ettiğimiz şey yani! Neye nazar ediyoruz pekala biz? Lafı gevelemeden söylersek, ucuna kadar gelen çok daha ucu keskin bir cümleyi özgür bırakacaktır lisanımız: Hayatlarımız aslında hiçbir yere bakmıyor bizim! Elimizdeki dijital ekranlar ve onlardan akan şeyler dışında! Yani kesin manada problem şu: Gözlerimiz hayata bakmıyor bizim! Nazarlarımız hayata dönük değil!
Birçok itiraz edenlar, yeni optik ve dijital imkanlarla hiç göremediğimiz yerleri, istesek de seyrine varamayacağımız beldeleri, hiç erişemeyeceğimiz detayları görme imkanımız olduğunu söyleyenler çıkacaktır. Söylediğimin bu türlü görsel tecrübelerle bir ilgisi yok aslında. Seyahat etmekle de bir nazar kazanılmıyor, örnekleri yığınla! En yakın toplumsal medya mecraına bir göz atıverin görürsünüz. Tıpkı sakızı çiğneyip duruyor çoğunlukla beşerler, bir hayat deneyimi kazanılmadan turistik ezberler ihya ediliyor çokça.
Hayata bakmak, bir nazar sahibi olmak, hayat penceresinden bir görüntüyü temaşa etmek esasen bunların dışında, çok daha içsel bir şey, içimizle yapmamız gereken bir şey. O yok işte bizim hayatımızda! Ne baktığımız kurgusal görsellik denizlerinde bu türlü içimize dokunan bir ‘manzara’ var ne artık nazar etmeyi neredeyse büsbütün bıraktığımız gerçek hayatımızdan bize ulaşabilen bir şey var. Büsbütün manzarasız kalmış durumdayız. Israrla, adeta hipnotize olmuş üzere baktığımız şeyler bu nazarsızlığı daha da yerleşik hale getiriyor.
Ralph Waldo Emerson, ‘Doğa’ isimli meşhur kitabında ‘manzara’nın içsel manasına, metafiziğine dair çok düşündürücü şeyler söylüyor: “Günlerin en kutlusu, hayat şenliğinin en büyük bayramı o vakittir ki gönüllerdeki göz şeylerdeki Birliğe, esasın her yerdeki mevcudiyetine açılır ve kişi görür ki olan olması gerekendir, olmaktan öteki yolu olmayandır, en yeterli olandır. Bu sonsuz memnunluk bizlere yükseklerden dolar ve biz görürüz. O bizim içimizde olduğundan çok, biz onun içindeyizdir”
Bizim ‘manzarasızlığımız’ pencereleri açmakla, yüksek zirvelere çıkmakla, uçağa atlayıp dünyanın öbür ucuna gitmekle giderilebilecek bir şey değil… Sorun bizim artık bakmıyor oluşumuzla ilgili! Biz gözlerimizi bir ‘bakışsızlığa’ kilitlemiş, yani nazarlarımızı iptal etmiş durumdayız. Hayatı, içinde yaşayanları, nefes alıp veren şeyleri görmüyoruz, zira onlara bakmıyoruz. Seyrimiz büsbütün kapalı! Gözlerimiz görme kabiliyetlerini yitirmedi şüphesiz fakat biz hayata içimizden bakmayı büsbütün bıraktık neredeyse.
“Gerçekten bir şey görebilmek için” dedi beyaz saçlı adam, “gözlerimi sıkı sıkıya kapatmam gerekiyor son zamanlarda!”
