Hangisi kazanacak: ABD mi, Çin mi?
Geçen gün fikirlerine çok değer verdiğim bir meslektaşım ile sohbet ediyorduk. Lâf döndü dolaştı Marx’ın mirâsına geldi. Dostum,
Marx’ın aslında düpedüz muhafazakâr sayılması gerektiğini
söyleyiverdi. Bu tam da benim yıllar önce Doğu Batı mecmuasının Muhafazakârlık Özel Sayısında yazmış olduğum yazıdaki fikirlerden birisiyle birebir örtüşüyordu. Orada bir Bakunin-Marx mukayesesi yapmış; şayet Bakunin devrimci idiyse Marx’ın düpedüz muhafazakâr sayılması icap ettiğini argüman etmiştim. O denli ya; Marx, “Yıkmak, durmadan, düşünmeden yıkmak diyen” Bakunin’i “ölçüsüz”, “itidalsiz” buluyor ve “Yerine ne koyacağını bilmeden yıkmak; işte anarşizmin zavallılığı” diye yazıyordu. Ölçüsüzlük ve itidalsizliğe reaksiyon vermek tam da muhafazakâr sendromu tanım eder. Evet, tuhaf kaçacak ve çok sayıda itirâz doğurabilecektir; fakat benim de kanaatim Marx’ın muhafazakâr olduğudur.
Marx’ın en önemli tespitlerinden birisi kapitalizmin doğurduğu
emek-sermâye
çelişkisiydi. Lakin gâliba görmediği, görmüş olsa bile derinleştirmek istemediği konu,
bu çelişkide kimin obje, kimin özne olduğudur
. Sistemi kuranın sermâye olduğu ve o teşebbüs etmeden emeğin hiçbir karşılığı olmayacağı âşikârdır. Sıkıntı, sermâyenin emeği sömürmesi kadar; tahminen de ondan çok, onun öznesi olmasıyla alâkalıdır. Emekçi sınıfının özneleşmesi kapitalizmin emperatifleri açısından imkânsız bir durumdur. Marx’ın kapitalizme dâir tuhaf bir biçimde sâhiplendiği müspet fikirler bu görüntüyü ayrıyeten ağırlaştırmaktadır. Marx’a nazaran kapitalizm, bütün çelişkilerine, onda
açtığı derin yaralara karşın insanlığın târihinde çok ileri, hattâ yer yer hayranlık uyandırıcı
bir evredir. Kapitalizmi yükselten bilim ve fendeki gelişmeleri eleştiren, bu ikisinin eseri olan endüstrileşmeyi toptan reddeden etrafları -bence gerçek devrimciler onlardı- gericilikle, karanlıkçılıkla (obskürantizm) suçlaması çok mânidardır. Hâsılı, sosyalizmi düşündüren kapitalizmin bizâtihî kendisidir. Marx bir bakıma, sosyalizm ve onun en kusursuz düzeyini temsil eden komünizmde,
kapitalizmin insânîleştirilmesi
fırsatını görmekteydi. Temel yanlışı da buydu. Sosyalizm, kapitalizmin evet tahminen de kısmen mümkün kıldığı; lakin direkt ve dolaylı olarak güdümlediği bir modeldi.
Sosyalizm, ister bir nazariyat, ister bir deneyim olarak kapitalizmin içinde tedâvüle girebilir; lakin onun yerini alamazdı.
Gerçekten, bugüne kadar yaşanmış olan sosyalist pratiklerin kapitalizmin devletçi, korporatist modellerini üretmekten ileri gidememesi bu sebeptendir. Şayet kapitalizm gerçekten aşılmak isteniyorsa, Japon düşünür Karatani’nin işâret etmiş olduğu üzere
kapitalizmin tarihî bir ilerleme olduğu fikrinin
esaslı bir biçimde terk edilmesi gerekiyor. Bunun yerine onun bir
tarihi fenâlık
olduğunun unutulmaması gerekiyor. Şayet çok isteniyorsa onun yerini alabilecek modellerin,
mübâdele üsluplarına Marx’tan daha fazla ehemmiyet vererek geriye yönsemeci
(ebedî dönüş mitosunda olduğu üzere retrospektif /regresyonist)
bir akıl yürütmeyle
elde edilebileceğini düşünmek için çok sayıda sebep birikmiş görünüyor. Güzel, bunun da pek mümkün olduğunu düşünenlerden değilim. Kapitalizm insanlığın târihinde bunu çok zorlaştıran etkilerde bulundu. En büyük tahribâtı ise
doğrudan soğumak
olduğunu düşünüyorum.
Kapitalizmde doğrular ortaya çıkarılabilir ancak doğrularla yaşanmaz
. Zira her seferinde, güncelden başlayarak kapitalizmin emperatifleri ve normları onlara dâir bir inancın gerçekleşmesine mâni olur. Bu da inanç eksikliğidir. Kapitalizmde doğruyu bilebilirsiniz lakin ona inanmazsınız.
Bugün Çin’de ortaya çıkan
Orak/Çekiçli kapitalizm
tam da burada yazdıklarımızın sağlamasını veriyor. Kimilerinin çok şaşırmasını boşa düşürecek derecede
kapitalizmin en yüksek ve en sahih görüntüsüdür
bu. Kapitalizm en düşük mâliyetle sağladığı bir arz gücünü en kârlı bir halde piyasaya sürmek marifetidir. Batı, ister Fransa, ister Hollanda, İngiltere ve ABD sıklet merkezleri üzerinden bakalım, sermâye birikimini başardı. Bu hiçbir halde durağan sâbit bir süreç değildir. Birikim tam bilakis son derecede kaygan bir yerde yaşanır. Sermâyenin Batı içinde ve nihâyet son olarak Batı’dan Doğu’ya kaymasını en az birkaç açıdan sağlamasını yapmak gerekiyor. Birincisi
üretim hacmine
bakmak gerekiyor. Şayet büyüme bir düzenlilik içinde devâm ediyorsa sıkıntı yoktur. Bunun için de başta emek baskılanmalı ve
ücretler ve vergiler düşük düzeyde
tutulmalıdır. İkinci olarak
finansal sermâyenin ne kadar sağlam olduğuna
çok dikkat etmek gerekiyor. Şayet finansal hacimdeki artışlar üretime kanalize ediliyorsa bu çok sağlıklı bir görünümdür. Üçüncü olarak, birikim merkezinin Marx’ın üretici güçler dediği, bana kalırsa düpedüz
teknolojik avantajların
da merkezi olmayı ne kadar sağladığına bakmak gerekiyor. Askerî, kültürel vb öteki yapılardaki hegemonik üstünlükler de bunların tamamlayıcısı olarak çalışacaktır.
Kapitalizmin Batı mâcerası makas atlamakla,
birikimdeki rayını atlayarak onunla son analizde asla bağdaşmayacak bölüşümcü bir raya girmesiyle
neticelendi. Bu demokrasi ve toplumsal devlet uygulamalarıydı. Tekrar bölüşüm mâliyetler arttı. Bu artış
refah
olarak tecelli etti. Refah, mâliyetleri arttırırken verimliliklerin düşmesidir. Sonuçta sermâye merkezkaç bir dinamikle mâliyetlerin ve vergilerin düşük olduğu başta Asya olmak üzere demokrasi karneleri çok zayıf, sopayla yönetim edilen, aç ve işsiz kitlelerin yaşadığı diğer kıtalara kaydı. Kelamım ona,
proleterya diktatörlüğünün sosyalizm değil, düpedüz kapitalizm için en uygun âlet olduğu
anlaşıldı. Buralarda üretim patlamaları yaşanmaya başladı. Başlangıçta Batı’nın keyfine diyecek yoktu. Meşakkatli, kirli imâlat bölümünden kurtuluyorlardı. Üretim merhalesindeki pisliklerinden arınmış ambalajlı pırıl pırıl eserlere ucuz ucuz kavuşuyorlardı. Finansal inhisar hâlâ kendilerindeydi. İstedikleri kadar para basıp dünyânın artığını çekebiliyor, bütçe açıklarını kapatabiliyorlardı. Bunun yanında teknolojik üstünlüklerini ve monopollerini devâm ettiriyorlardı. Artık
sanâyi kapitalizminin pisliklerinden kurtulacaklar, çok daha steril olan bilgi kapitalizminde
her vakit olduğu üzere ön alacaklardı. Nihâyet askerî üstünlük ve kültürel hegemonya da kendilerindeydi.
Son yirmi senede çok şey bilakis döndü. Finansal şişmeler çevrimsel krizlerden yapısal krizlere evrildi. Çin yaptığı teknolojik sıçramalarla Batı’nın monopollerini büktü. Askerî olarak da çok büyük seviye ve kapasite artışları sağladı. ABD’nin elinde askerî gücü ve kültürel hegemonyası kaldı. Birincisine önemli rakipler çıkıyor, oburu ise inandırıcılığını kaybetse de hâlâ tuhaf bir formda câzibesini devâm ettiriyor. Trump akıl dışı uygulamalarla bu süreci aksine çevirmek uğraşında. Buyurun en son değerlendirmeyi siz yapın. Lakin unutmayalım; dökülen sular toplanmıyor.
Târih ileriye gitmediği üzere geriye de çevrilemiyor…
