Bir tebrikle başlayayım. Avrupa Kurulu Parlamenterler Birliği’nin yüksek itibarlı mükafatı “Europe Prize”ı bu yıl Gaziantep Büyükşehir Belediyesi kazandı. Gaziantep Büyükşehir Belediye Başkanı Fatma Şahin şehrini 1955’ten bu yana verilen bu ödülde ödül alan dördüncü Türkiye kenti yapmayı başardı.

Sonra da geleyim bu mükafatı mazeret ederek konuşmak istediğim soruna. Fatma Şahin’in ödül için hazırladığı adaylık sinemasında yaptığı 3 temel vurgu var. Birincisi “temiz ve yenilenebilir enerji”, ikincisi “sürdürülebilir kalkınma”, üçüncüsü de “yeşil kent.”

Burada bir şerh düşeyim. Bu kavramlar, Batı dünyasının vakit zaman “politik gerekçelerle” önümüze koyduğu kavramlar ancak işin burası kıymetsiz. Kıymetsiz, çünkü bugün “şehirlerin ruhu” konusunda bu kavramsallaştırmaları epey fonksiyonel buluyorum.

Geçtiğimiz cuma, bir dost meclisinde “şehre nazaran insan modellemesinden beşere nazaran kent modellemesine geçmek gerekir” minvalinde bir cümle kuruldu. Bu, aslında şu demek: Sanayi ihtilaliyle birlikte gelişen neredeyse tüm kentlerde, kentin beşere uyumlanması, kentin beşere nazaran gelişimi değil de insanın kente uyumlanması gözetildi. Bu, kâr maksimizasyonu maksadından bir gram şaşmayan kapitalizm için büyük bir zorunluluktu birebir vakitte. İkinci Dünya Savaşı’nı takiben yine şekillenen Avrupa kentleri “bu iş bu türlü olmayacak galiba” denilerek makul başlı kriterlere, birtakım şehircilik çözümlemelerine ulaştı. Daha yaşanabilir kentlerin üretime daha müspet katkılar yapacağı varsayıldı bir bakıma.

Bu proses, o ya da bu oranda muvaffakiyete da ulaştı yıllar içerisinde. Tamam. Paris hala yaşanabilir bir kent olmaktan uzak lakin mesela Heidelberg üzere, Viyana üzere, Kopenhag üzere epey başarılı örnekleri de görüyoruz.

Bugün biz Türkiye’de “kadim kentlerimiz, medeniyet değerlerimiz” falan diyoruz elbette ancak iş o kadim olanın içinden “yaşanabilir bir kent modellemek” sorununa geldiğinde ortaya pek de elle tutulur, gözle görülür bir şey koyduğumuz söylenemez. 6 Şubat Depremi’nin merkezlerini harap ettiği Adıyaman, Hatay ve Maraş’ta bu sıkıntı “bir öneri” olarak ortaya konabilirdi elbette ancak gelinen noktada “eskisinden biraz daha sağlam halde yenileme”nin ötesine geçebilen bir şey yok.

O sebeple Gaziantep’in hem ödül almasını hem de mükafata uzanırken ortaya koyduğu şehircilik yaklaşımını çok değerli, çok dikkate paha buluyorum. “Modern dünyanın ortaya koyduğu yaşanabilirlik standartlarını kadim olanın üzerinden tekrar inşa etmek” diyelim biz buna. Asıllı, kadim kimliğini ortaya koyarken bir yandan da pak güç, yeşil kent, sürdürülebilir kalkınma konseptlerine de sahip çıkmak yani.

Bu, burada bir dursun.

Uzun müddettir “yaşanamaz şehirler” listesinin bir numarasında Şam-ı Şerifimiz vardı. Emperyalizm, kendi kentlerini mamur edip yaşanabilir kılarken Bağdat, Kabil, Şam, Halep üzere kentlerimizi yerle yeksan etti. İsmine “toz topraklaştırma”, hatta “çölleştirme” diyebileceğimiz bu süreçlerde kentlerimiz “nitelikli insan kaynağı üretmek” ya da en azından “insana uygun olmak” şöyle dursun, insanın yaşayamayacağı hale geldi. Öbür yandan kendi kadim bedellerinden neredeyse nefret eden sömürge zihinler de kentlerimizi istekli olarak amorf hale getirdiler. Bugün diyebiliriz ki bütün bir İslam coğrafyasında “yaşanabilir şehir” sayısı iki elin parmaklarını sıkıntı geçer.

Bu noktada iş yeniden bize, biz Türklere düşmeli. Bu türlü düşünüyorum. Kendi pahalar silsilemizde aslında mündemiç olan temel şehircilik kavramlarını batı aklının ortaya koyduğu proseslerle birleştirmeli ve bu savaşta yeni mevziler kazanmaya bakmalıyız.

Gaziantep bu işte büyük ara almış görünüyor. Antep’i öbür kentlerimiz takip edebilir. Yol uzundur, biliyorum lakin her adımı da çok değerlidir bu yolun. Zira var olup var kalma cephesinin kıymetli mevzileri şehirlerimizdir. Bağdat’tan, İstanbul’dan, Şam’dan, Beyrut’tan, Kahire’den dünyaya söylenecek müzikler vardır ve olmalıdır.

Bugün kentlerimizin “bize benzemiyor oluşu” tahminen de “biz” tarifini sağlıklı halde yapmayı unutmamızdan kaynaklanıyordur. Biz, bizde anlaşırsak kentlerimiz de bize emsal. Böylece sözün gerçek manasıyla çölleşmenin önüne geçebiliriz.