Yıldız Holding Yönetim Kurulu Üyesi, pladis ve GODIVA Yönetim Kurulu Lideri Murat Ülker, yeni yazısında Daniel J. Flynn’in Intellectual Morons: How Ideology Makes Smart People Fall for Stupid Ideas” (Entelektüel moronlar: Niçin zeki beşerler aptalca fikirlerin ardına düşerler) kitabını okurlarına aktardı.

Bu hafta kitabımızın ismi Intellectual Morons: How Ideology Makes Smart People Fall for Stupid Ideas” (Entelektüel moronlar: Niçin zeki beşerler aptalca fikirlerin ardına düşerler). 2004 yılından, müellifi Daniel J. Flynn, kitaptaki görüşleri onu Amerika’nın ünlü muhafazakar dergisi The American Spectator’ın değerli muharrirlerinden biri haline getirmiş. Şu anda yazılarını okumak için ayrıyeten fiyat ödemek zorundasınız. Amerikan seçimleri yaklaşırken muhafazakar ve dindar Amerikalıların yani Trump’ı destekleyenlerin ne düşündüğünü öğrenmek açısından Flynn’ı okumak değerli diyorlar.

Why the Left Hates America yani Sol Amerika’dan Neden Nefret Ediyor kitabının da müellifi olan Daniel Flynn, bu kitabında körü körüne bir ideolojiye inanarak “aptalca” şeyler söyleyen ve yapan bir dizi tesirli entelektüeli, fikirlerini ve hayat şekillerini eleştirerek işliyor.

Verdiği bildiri, ister solcu ister sağcı olsun ideolojiye çok bağlılığın makus olduğudur. Müellife nazaran rastgele bir ideolojiye taraftar olmak sonuçta kandırmaya, sahtekârlığa ilham veriyor ve fanatizmi besliyor. Tecrübe ve mantık gerçeği göstermekte daha başarılı oluyor. Muharrir bilhassa zeki insanların aptalca fikirlere kapılmasının topluma büyük ziyan verdiğini, bu türlü ideolojilere boyun eğmenin güya, beyni otomatik pilota bağlamak üzere olduğunu belirtiyor. İdeolojik bakışla hususlara, fikirlere ve insanlara vereceğiniz reaksiyon ve hatta siyaset, ideoloji, iktisat, tarihe bakışınız önyargılı oluyor. İdeoloji size hazır karşılıklar sunuyor, cevapları şartlandırıyor ve karmaşık siyasi ve kültürel sıkıntılar için bile tek tip açıklamalar getiriyor.

Bir mürşide, guruya boyun eğdiğinizde yani müridi olduğunuzda yahut bir sistemin görüşlerinizi evvelce belirlemesine müsaade verdiğinizde ya da bir parti üyesi, yandaşı olduğunuzda, düşünme sorumluluğunuzdan feragat etmiş mi oluyorsunuz. Müellife nazaran bir entelektüel, bir aydın (münevver, medeni) için bu affedilemez bir günahtır. Entelektüeller düşünme işini ideolojiye bıraktıklarında, onlar artık entelektüel olamıyorlar bizim gözümüzde!

Komünizm, Kapitalizm, Çevrecilik, Hayvan Hakları, Feminizm… geçtiğimiz yüzyıl boyunca çeşitli noktalarda entelektüeller tarafından sorgulanmadan benimsenen ideolojiler oldu. İster pak bir etraf gereksinimi, ister başka kültürlerin daha âlâ anlaşılması ya da cinsiyetler için fırsat eşitliği olsun, pek çok ideolojinin özünde övgüye paha bir fikir bulunuyor. Doğal olarak beşerler etraflarında gördükleri aksaklıkları düzeltmek istiyor. Lakin aktivistler için değerli olan sonuçlardan fazla niyetler. Bu nedenle ideolojik saçmalığı, bağlı olduğu düzgün fikirden ayırmak gerekiyor.

Bir keresinde üyesi olduğum bir dernek yani STK, bir çevreci küresel STK tarafından tenkide uğradı. Ben çabucak harekete geçtim, tarafları buluşturdum ve düzeltmeler yapıldı. Hatta ben çevreci STK’ya üye olmak istedim, gönül vermiştim çalışmalarına. Fakat yanıt negatif oldu ve dediler ki siyaset prensipleri doğrultusunda sağlanan rastgele bir ilerleme konusunda müspet açıklama yapamazlarmış ve lakin negatif tavırlarını sürdürmek zorundaymışlar. Bence bu bağnaz bir ideolojik tavırdır. Lakin haklılar da, işler düzelirse onlara gereksinim kalmayabilirdi. Güya gaye unutulmuş, yol gaye olmuş.

İnancımız çoğunlukla tartışılmazdır. Gayba inanç bile olsa mutlaktır. Onçin diğerlerinin inancına hürmet duyarız, çünkü inanç yalnızca kabulle olur. İspat (ilmi kelam) olsa bile inanmayabiliriz, bu dahi bir inançtır.

Fikir ise zihnimizin imalatıdır. Bana nazaran yaşadıklarımızın sonucunda zihnimizde oluşur; etraftan etkilenir; düzgün yahut makûs, uyumlu yahut uyumsuz, ziyanlı yahut yararlı olur. Bizse fikirlerimiz yalnızca bize has sanırız, beğenir ve önemseriz. Şayet etraftan da benimsenirse vay halimize …

İdeoloji bir bütündür, sistemdir. İnanç ve fikirle başlayan seyahatiniz sayesinde biricik olduğuna inandığınız fikirlerinizi hayatın tümüne uygulanır hale getirip takipçilerinizle yaşar ve sistem haline getirirseniz, insanlığın kurtuluşunu sizin gerçekleştireceğinize kolay kolay inanabilirsiniz; kolay gelsin.

İdeologlar ülkülerini ve gerçekleri birbiri ile karıştırmaya meyillidirler. Öbür bir deyişle, ideologlar araştırmadan evvel sonuç çıkarıyor, denilebilir. İdeoloji neden bu kadar çok zeki insanı bu kadar güçlü bir formda tesiri altına alıyor, zira beşerler ömürlerinde bir mana arzuluyor. Âlâ eğitimliler ortasında dini inancın gerilemesiyle birlikte, entelektüeller giderek daha fazla din dışında mana arıyor. Benimsenen ideoloji bu boşluğu doldurabiliyor. Dünya hayatını kolay anlaşılır bir halde yorumluyor. Sanki yeni benimsenen bu ideolojiler, kendilerini üstün gören günümüz aydın insanları için ikame bir din fonksiyonu mi görüyor? Rabbe inanıp tapınmak kendini beğenmiş beşerler için imkansız görülürken benimsedikleri ideolojilerin esiri olan bu entelektüel moronlar, çağımızın problemlerini çözecek, insanlığı kurtaracak ideolojilere mi mürid oluyorlar?

Yazar sorunun Sol yahut Sağ ideoloji değil, tüm ideolojilerle ilgili olduğunu söylüyor. Mesela, bir idare ideolojisinin gerekleri için rasyonel tahlili terk eden herkes kolaylıkla yoldan çıkabilir. İdeolog için kıymetli olan bir fikrin düzgün ya da berbat, ziyanlı ya da yararlı, hakikat ya da yanlış olması değil de “dava” için olup olmadığıdır. Hasebiyle palavraların kurumsallaşma ismi altında gerçek görülmesi büyük bir tehlikedir. Richard Weaver, “fikirlerin sonuçları vardır” der.

Eylem adamları fikirleri benimser ve uygulamaya koyar. Uygarlık ise makus fikirlerin sonuçlarına katlanır. Örneğin ari bir ırk oluşturmak için Nazi toplama kampları ve sonra Gulag, Irak’a demokrasi getirmek için ideoloji kaynaklı bölgesel savaşlar üzere insanlık tarihindeki kara lekeler, makus fikirler makûs sonuçlar doğurduğu için ortaya çıkmıştır. İdeoloji bizi ziyanlı ve yanlış fikirlere açık hale getiriyor, zira bağnazlaşıyoruz. Bu ideolojilere inananlar sistemin başarısızlığına dair ispatları asla görmüyor, kabul etmiyor. İdeoloji zihinsel bir mecnun gömleği fonksiyonu görüyor; taraftarlarının gerçeği görmesini engelliyor, fanatikliği teşvik ediyor ve nihayet sahtekârlığı yasallaştırıyor. Akıllı insanları aptallaştırıyor. Platon’un Phaedrus’undaki ihtarlar, bugün bulduğumuz entelektüel moronlara daha uygun görünüyor: “Her şeyi bilir görünecekler ve çoklukla hiçbir şey bilmeyecekler.”

Yazarın eleştirdiği şahıslar ortasında Herbert Marcuse, Alfred Kinsey, Paul Ehrlich, Peter Singer, Rigoberta Menchú, Howard Zinn, Noam Chomsky, Nazaran Vidal, Leo Strauss, Margaret Sanger, W.E.B. Du Bois, Alger Hiss, Ayn Rand, Betty Friedan ve postmodernist ikonlar Jacques Derrida ve Michel Foulcault üzere çok çeşitli ideolojik guruları sayabiliriz.

Chomsky, Amerikan zıddı hükümetlerin gerçek günahlarını görmezden gelirken, Amerika Birleşik Devletleri tarafından işlenen var olmayan hataları şaşırtan bir netlikle gördü. Örneğin Pol Pot’un Kamboçya’daki toplu katliamlarını inkar etti, lakin ABD’nin Afganistan’a karşı yürüttüğü bir “sessiz soykırım” hayal etti. Kendi teorilerine olan inancını hiç kaybetmedi, yalnızca gerçekliğe olan inancını kaybetti.

Leo Strauss, çağdaş muhafazakârlıkla ilişkilendirilen ve akademide büyük bir takipçi kitlesi edinen tek figür olmaya devam etmektedir. Strauss, numeroloji ve şifreli sessizliklere dayanarak büyük filozofların yapıtlarındaki zımnî manaları keşfettiğini argüman etmiştir. Takipçilerinden kimileri 2003teki Irak savaşından evvel ABD hükümetinin yürütme organında kilit durumlarda yer alıyormuş.

İdeolojik entelektüellerin bilişsel uyumsuzluğu fark edip durumlarını yine pahalandırmak ve savunmak için harekete geçmesi gerektiğini düşünürsünüz, lakin onlar bunu nadiren yaparlar. İdeolojik düşünenler tutkulu olmayı bilgelikle karıştırıyor. Bir argümanın gerisindeki mantık ve gerçeklerden çok, argümanın sesi ve tonu onları ikna ediyor. Dünyayı değiştirme dileği ekseriyetle şahsî mutsuzluğa karşılık geliyor. Hayal kırıklığına uğramış insan, kendinden hoşnut değilse, etrafını değiştirmeye çalışıyor. Kendini değiştirse daha yeterli olur ancak kendini beğenmişliği ağır basıyor ve meselelerine deva olarak rasyonel olmayan tahlilleri öneriyor. Kitle hareketleri de uyumsuzları çekiyor zira her geleni kabul ediyor. Dava kişinin kümeye ilişkin olmasını sağlıyor, lakin bu süreçte doğal olarak kişiselliğini de yok ediyor.

KÖTÜ FİKİRLER, BERBAT SONUÇLAR

Sosyal filozof Eric Hoffer bir kezinde şu müşahedede bulunmuştur: “Yirminci yüzyılda işlenip de on dokuzuncu yüzyılda asil bir kelam adamı tarafından haber verilmemiş, hatta savunulmamış bir vahşet neredeyse yoktur.”

Fikirlerin sonuçları vardır. Yirminci yüzyılda bir evvelki devrin teori ve görüşlerinin yol açtıkları bazen de feci bir halde bu kanıtlanmıştır. Çağımızda özellikle toplumsal medyada yaygın olan palavraların toplumda “gerçekler” olarak kabul görmesi halinde daha kim bilir ne berbat şeyler olacağını anlamak için kahin olmak gerekmiyor.

Süregelen kültür savaşında uzun vakit evvel ideoloji lehine gerçeklerden vazgeçildi. Şayet hakikat arayışı, entelektüelin varoluş nedeni olarak ideolojik faydanın yerini alacaksa, o vakit alçakça palavraların ifşa edilmesi gerekiyor.

Frankfurt Okulu

İdeolojik körlüğün bir kısmını anlamak için Marcuse ve Frankfurt Okulu’nu (*) yeterli kıymetlendirmek gerekiyor diyor yazar.

Frankfurt Okulu multidisiplinliydi. Sosyologlar, filozoflar, edebiyat eleştirmenleri, psikologlar ve çok sayıda alanda uzmanlar saflarını oluşturuyordu. Takipçilerini birbirine bağlayan ortak hissede, Horkheimer’ın birinci defa 1937 tarihli “Geleneksel ve Eleştirel Teori” makalesinde kullandığı bir terim olan Eleştirel Teori idi. Eleştirel Teori, isminden da anlaşılacağı üzere, eleştirir. Yapısökümün (deconstruction) edebiyata yaptığını Eleştirel Teori de toplumlara yapar. Eleştirel Teori eleştirdiği şeye olumlu bir alternatif sunmaz.

Bugün Frankfurt Okulu ideolojik entelektüel fanatiklerin kıymetli bir müracaat kaynağıdır. Hala kurucularının üzerine çok sayıda kitap ve makale yayınlanmaktadır.

Indiana Üniversitesi profesörü Alfred Kinsey tarafından hazırlanan çeşitli raporlarda örneklem seçimi, boyutu vb üzere istatistik ilmi ile bağdaşmayan bilgi aldatıcı sonuçlara yol açmıştı. Lakin bu raporlara bağlı değişik argümanlarda bulunanların basında yer almasını ve tanınan olmasını da sağlamıştı. Çünkü “insanın köpeği ısırması” üzere alışılmadık, cazip şeyler konuşuyorlardı. Artık bunu bugün yiyecek ve içecekler hakkında her gün yapıyorlar. Yersiz sıhhat savları toplumsal medya ve basında çokça yer alıyor. Lakin bunun karşısında gerçekleri bulmak için yapılan akademik çalışmalar kâfi mi? Bu çalışmalar birebir mecralarda yer alıyor mu? Mesela bayana şiddet konusunda sahiden bu istatistiki çalışmalara ve sosyolojik, ruhsal araştırmalara muhtaçlık var. Yoksa daima söylendiği üzere bataklık kurutulmadan sivrisineklerden kurtulmak mümkün değildir.

ÇEVRECİLİK

Çevreye yardım etmeyi istemek ve etrafa yardım etmek iki farklı şeydir. Çok sayıda aktivist coşkuyu bilgelikle karıştırmaktadır. Çevrecilik birçokları için yeni bir din haline gelmiştir, diyen müellifin gayesi şu anda 92 yaşında olan Paul Ehrlich.

Son on yılların en tesirli çevrecilerinden biri olan Stanford Üniversitesi’nden biyolog Profesör Paul Ehrlich’in “bilimsel” açıklamaları, yanlışlığı tekraren kanıtlanmış kıyamet senaryolarından oluşmaktadır. Lakin tekrar de, öbür çevreci entelektüeller üzere, Ehrlich de gezegenimizin geleceği hakkında vahim ikazlarda bulunmaya devam etmiştir. Pek çok takipçisi onun açıklamalarını müjde olarak kabul etmeye devam etmektedir.

Destekçilerine nazaran, Ehrlich’in fikirleri geriye dönüp bakıldığında ne kadar saçma görünürse görünsün, insanları korkutarak ömür biçimlerini ve hükümetleri korkutarak maddelerini değiştirmelerini sağlayan tesiri tüm gayretine değdi. Yeşil fanatiklere nazaran, gerçek olmayan şeyleri teşvik etmek, bu gerçek olmayan şeyler hakikat maksatlara hizmet ettiği sürece, son derece bedelli bir teşebbüstür.

Ne var bunda diyeceksiniz? İşte bu sebeple başladı ruhbanlar kutsal kitapları tahrif etmeye ve Müslümanlar peygamberimizin kelamına ek yapmaya yani hadis uydurmaya, devletin yani halkın malını, ben de halktan birisiyim aslında diyerek yemeye yani hırsızlığa…

Eko-feministler Gaia’ya ya da Toprak Ana’ya tapan bir din icat ederken başka çevreciler pagan toprak tapınmasına geri dönmüşlerdir. Radikal çevreciler bu değişiklikleri kendileri yapmakla yetinmemektedirler. Teklifleri kabul edilirse, olabilecek en makus şey, asla gerçekleşmeyecek bir şeye hazırlanmamız olacaktır. Önlemli olmak üzülmekten düzgündür, demekteler. Fakat topluma kaça mal olacağını ve nelerden vazgeçmemiz gerektiğini bize bildirmeden. Fakat çevrecilerin kaygı tellallığına boyun eğmenin önemli maliyetlerini bir düşünün, diyor muharrir ve kitapta birçok örnek veriyor! Biz de buna güya Avrupa Birliği’nin çarçabuk elektrikli araçları zarurî tutan uygulamalarını ve sonra ise özellikle üreticilerin bu taahhütlerini geri çekmesiyle tavsamasını örnek verebiliriz.

Bir tehlike de sorumluluk sahibi etraf korumacıların da ayrım gözetmeyen bir kamuoyu tarafından Ehrlich ve benzerleri ile tıpkı kefeye konulmasıdır. Ekosistemle ilgili gerçek telaşlar ortaya çıktığında, çevrecilerin tezlerine karşı gelişen şüphecilik nedeniyle nüfusun bir kısmının doğal etrafımızı korumak için gerekli fedakarlıkları yapmaya direnmesi şaşırtan olmayacaktır.

Hayvan Hakları

Singer’ın 1975 tarihli Hayvan Özgürlüğü Manifestosu hayvan hakları hareketinin kutsal kitabıdır. Aktivist Ingrid Newkirk, Hayvanlara Etik Muamele İçin İnsanlar’ı (PETA) kurması için bu kitabın kendisine ilham verdiğini söylemiştir. Dikkat cazibeli aksiyonları; fast-food restoranlarını ateşe vermek, bomba postalamak, balina avlama gemilerini batırmak, kürk giyen bayanları kırmızı boyayla ıslatmak vb. … Peter Singer, Princeton dahil üç kıtadaki en itibarlı üniversitelerde ders vermiştir. Singer’ın ideolojisi, hayvan hakları aktivizmi, çevrecilik ve Marksizm’in bir karışımıdır ve insan hayatının pahasına dair çok sıradan bir bakış açısı da bu karışıma eklenmiştir. Kendisi, en fazla sayıda insanın mutluluğunun öbür tüm tasalardan üstün olduğu bir toplum arzulayan faydacılığın bir taraftarı olduğunu sav etmektedir.

“BENİM BEDENİM, BENİM SEÇİMİM”

1914 yılında Margaret Sanger The Woman Rebel’i çıkardı. Açılış sayısındaki bir manşette gazetenin kurucusu soruyordu: “Neden Asi Bayan?” ”Çünkü, bayanın dünya makinesi tarafından, cinsiyet gelenekleri tarafından, annelik ve onun gerektirdiği çocuk yetiştirme tarafından, fiyat köleliği tarafından, orta sınıf ahlakı tarafından, gelenekler, yasalar ve batıl inançlar tarafından köleleştirildiğine inanıyorum.” diye yanıt veriyordu. Asi bayanlar, “tembel olma”, “evlenmemiş bir anne olma”, “yok etme”, “yaratma”, “sevme” ve “yaşama” haklarını talep ediyorlardı.

Margaret Sanger’a yöneltilen en önemli suçlamanın doğum denetimiyle hiçbir ilgisi yoktu. Tersine, The Woman Rebel’in Standard Oil’in veliahtı John D. Rockefeller Jr’a (ironik bir biçimde on yıl sonra Sanger’in en cömert hayırseverlerinden biri olacaktı) yönelik başarısız bir suikast planını sorumsuzca desteklemesiyle ilgiliydi!?

Biyolojik olarak saf, üstün ırk, ütopik bir hayaldir. Ulaşılamaz bir amaç olan insan harikalığı, übermensch hayaline ulaşmak, ötenazi, tecrit, kısırlaştırma ve kürtaja dayanıyordu. Margaret Sanger uygun olmayanlar için kürtajı, kısırlaştırmayı ve ayrıştırmayı teşvik etti. İlah rolünü oynamak üzere, ırkçılık da bir narsisizm idmanıdır. Margaret Sanger üzere görünen insanların, gen havuzunu kirlettikleri için devletin peşlerine düşmesinden kaygı etmelerine gerek yoktu. Sanger 1937’de bir mükafatı kabul ederken, istenmeyenlerin üremesini engellemenin “sağlıklı üremenin ögelerine ait bilimsel bilginin yayılmasını mümkün kıldığını” ilan etti. Yeni bir ırkın yaratılmasını mümkün kılar; bu dünyaya şuurlu olarak tasarlanmış yeni bir kuşak getirilir.

Sanger, toplumun faydası için değil, kendi şahsî tatmini için toplumu değiştirmeye çalıştı. Bu fedakarlık değil, kendini zenginleştirmekti. Sanger’in ferdî cinsel ahlakı bir telekızınkine benziyordu. Seri zina yapan biriydi. Yatağını paylaştığı çok sayıda kişi ortasında romancı H. G. Wells ve seks araştırmacısı Havelock Ellis de dahil olmak üzere vaktinin en ünlü erkeklerinden kimileri vardı. O anki kocasını çok da saklı olmayan sevgilileriyle aldattığı üzere, bu sevgililerini de öteki sevgilileriyle aldattı. Biyografi müellifi Ellen Chesler, bu buluşmaların ne karşı cinsle ne de iki şahısla hudutlu olduğunu öne sürüyor. Chesler, Sanger’i “annelik sorumluluklarına karşı garip bir halde kayıtsız” olarak nitelendirirken, biyografi muharriri Madeline Gray, Sanger’in “çocuklarına ne olduğunu neredeyse hiç fark etmediğini” belirtiyor.

IRKÇILIK

Du Bois 1895 yılında Harvard’dan doktora derecesi alan birinci Afrika kökenli Amerikalı oldu. Sekiz yıl sonra The Souls of Black Folk isimli kitabında yirminci yüzyılın sıkıntısının ırkçılık sorunu olacağını öngördü. 1905 yılında, siyahların güçsüzleştirilmesine yönelik hakim uzlaşmacı tahlillere alternatif arayan beş toplantıdan birincisini düzenleyerek Niagara Hareketi’ni doğurdu. 1910 yılında NAACP’nin kurulmasına yardımcı oldu ve araştırma yöneticisi oldu. Yirminci yüzyılın birinci on yılında Booker T. Washington ile süregelen entelektüel fikir alışverişi Amerikan tarihinin en büyük tartışmalarından biri olarak kabul edilmektedir. Bu yıllar büyük umut vaat ediyordu. Ne yazık ki bunu utanç verici yanlışlar izledi. Bunu anlamak zordur.

Du Bois’in hayatının son yarısında yanlış tarafta durmadığı rastgele bir kıymetli husus yoktur. Ayrımcılığa verdiği takviyeden, kısırlaştırma ve çocukların devlet mülkiyetine geçirilmesi istikametindeki argümanlarına, Stalin’e duyduğu sınırsız coşkudan, Hitler Almanyası ve İmparatorluk Japonya’sındaki yaşama dair naif yorumlarına kadar Du Bois yanlış cet oynamaya meyilliydi.

Du Bois, günümüz üniversite yerleşkelerini saran çokkültürlülüğün atasıdır. Bu çokkültürlülük yabancı kültürlere karşı garip bir formda kayıtsızdır, lakin Amerikan kültürünün hem gerçek hem de hayali olumsuz taraflarıyla meşguldür. Du Bois’in anti Amerikancılığı ve Marksizmi katiyen toplumun başarısızlıklarına odaklanırken öteki kültürlerdeki kusurları görmezden geliyordu. O bir bilim adamı değil, ideolojisini ilerletecek her şey uğruna dürüst bilim adamlığını feda eden bir propagandacıydı.

KAPİTALİZM

Ayn Rand’ın ideolojisi Objektivizm, gerçeğe akıl yoluyla ulaşılabileceğini, rasyonel ferdî çıkarın tüm insan hareketlerine rehberlik etmesi gerektiğini ve kapitalizmin insanın beşerle etkileşimini yönetecek tek ahlaki sistem olduğunu savunur. “Özgecilik, insanın kendi düzgünlüğü için var olma hakkı olmadığını, diğerlerine hizmetin varlığının tek münasebeti olduğunu ve kendini feda etmenin onun en yüksek ahlaki misyonu, fazileti ve bedeli olduğunu savunur.” diye yazmıştır Rand. “Kapitalizm ve özgecilik birbiriyle uyuşmaz; bunlar felsefi zıtlıklardır; birebir beşerde ya da birebir toplumda bir ortada var olamazlar.” Rand, “Objektivist etiğin temel toplumsal unsuru, hayatın kendi içinde bir gaye olması üzere, yaşayan her insanın da kendi içinde bir gaye olduğu, oburlarının emelleri ya da refahı için bir araç olmadığı ve bu nedenle insanın ne kendini diğerlerine ne de diğerlerini kendine feda ederek kendi yeterliliği için yaşaması gerektiğidir” der.

POST MODERNİZM

Yazarımızın sonraki maksadı post modernistler yani Derrida ve Foucault.

Burada artık kıymetli olan hakikat değil, akademisyenliğin siyasi sonuçlarıdır. Ortaya çıkan entelektüel bir bilim adamı değil, onun antitezidir: ideolog.

New York Times’ın sayfalarında ” dünyanın en ünlü filozofu” olarak nitelendirilen Derrida’nın popülaritesi en çok edebiyat teorisinde göze çarpmaktadır, lakin tıpkı vakitte mimarlık, feminizm, müzik, fotoğraf ve siyaset alanlarında da görülmektedir. Marx üzere Derrida da pek çok akademik etrafta son derece popülerdir.

Derrida ve takipçilerinin kendi yapıtlarını kaleme alma biçimi bariz zorluklar yaratmaktadır. Derrida’nın pasajları kasıtlı olarak muğlak ve manadan mahrum olmakla eleştirilmektedir. Bilmecelere dayanan ve sözleri zıt anlamlılarıyla eşitleyen metinler, en dikkatli okuyucuların bile başını karıştırır. Derrida, Writing and Difference’da gururla “Bu yüzden tutarsız olacağız,” der, “ama kendimizi sistematik olarak tutarsızlığa teslim etmeden.” Bu söz onun yazı şeklini özetleyen anlamsız bir bilmecedir.

Hayranı Alan Bass, Derrida’nın yazılarındaki tutarlılık eksikliğinin, çevirinin söylediklerini aktarmadaki yetersizliğinin bir sonucu olduğunu savunur. Bass, bu denemelerin Fransızca dışında bir lisanda okunup okunamayacağını önemli bir soru olarak soruyor.

Derrida’ya nazaran yanlışsız olan, totalitarizmin yıkılması ve yaradana artık tapınılmamasıdır. Yapısöküm (deconstruction ) bu kelamda övgüye bedel gayelere ulaşmak için bir prosedürdür. Derrida neyi yapısöküme uğratır? “Her şeyi!” diye açıklar. “İzlediğim şeyi eleştiriyorum. Uyanık olmaya çalışıyorum. Her vakit yapısöküm yapıyorum. Diğerleri da yapıyor.” Derrida’ya nazaran yapıbozumcu mimari, mimariyi diğer bir şeye, kullanıma, hoşluğa ya da yaşama tabi kılan her şeyin tenkididir. Fonksiyonelliğin, estetiğin ve konutun hegemonyasını reddetmek zorundayız. Bu, mimarlığı tüm bu dışsal sonuncu sonuçlardan, bu dışsal amaçlardan kurtarmak için bir harekettir.

Foucault, alametifarikası olan tıraşlı kafatası, tel çerçeveli gözlükleri ve balıkçı yaka kazağıyla postmodernizmin fizikî beden bulmuş haline gelir. Fakat onu entelektüel hareketin önde gelen figürü yapan, karikatürize imajından çok akademik ve aktivist çalışmalarıydı. 1970’ler boyunca Foucault, Kamusal Entelektüel’in arketipi haline geldi. İran’daki İslam Devrimi’ni destekledi; orada “siyasi tutuklu” Roger Knobelspiess’in özgür bırakılması için imza kampanyaları düzenledi. Foucault fakat daha sonra çalışmalarının gerçek hayattaki sonuçlarıyla yüzleşmek zorunda kalacaktı. Desteklediği ihtilal, yerine geçtiği toplumdan çok daha baskıcı bir toplum getirmemiş miydi?

Foucault vakit zaman entelektüel pelerinini büsbütün çıkarıp aktivist kılığına büründü. Birkaç sefer polisle çatıştı. 1969’un başlarında Fransa’nın Vincennes Üniversitesi’nde ders verirken, profesyonel otoriteden mahrum demokratikleştirilmiş üniversiteler talep eden bir güruha katıldı. Foucault’nun ideolojisi Nietzscheciydi. Hakikat kavramını sorguluyordu. Var olduğu ölçüde hakikat, güçlü olanın karar verdiği şeydi.

Hakikat ve mantık üzere bedellere karşı ortak bir düşmanlıkları olsa da, Derrida, Foucault ve postmodern olarak etiketlenen oburlarının fikirlerini birleştiren diğer pek bir şey yoktur. Müellif Mark Lilla, “Bu kadar farklı fikirlere rastgele bir mantıksal tertip dayatmanın imkansızlığı göz önüne alındığında, postmodernizm tavır açısından uzun, argüman açısından kısadır.” diyor. “Onu bir ortada tutan şey, bu çok farklı düşünürleri desteklemenin bir biçimde ortak bir özgürleştirici siyasi maksada katkıda bulunduğu inancıdır ki bu da uygun bir formda tanımlanmamıştır.”

Postmodernizm moderniteyi reddeder. Bilhassa de çağdaş çağın katalizörü olarak görülen Aydınlanmayı reddeder. Postmodern terimi de buradan gelmektedir. Frankfurt Okulu üzere postmodernistler de hakikat, rasyonellik, akıl, nesnellik ve bilimsel prosedür üzere Aydınlanma pahalarını reddeder. Bu kıymetlerin yerine ne koymaya çalıştıkları ise meçhuldür. Frankfurt Okulu’nun tersine, postmodernistler Marx’ı tek tip olarak benimsemezler. Köklerini mutlaka daha az moda olan kaynaklarda bulurlar.

Başladığımız yerde bitiriyoruz, diyor müellif. Entelektüelin son amacı olarak hakikat fikri bir kenara atılır. Bunun yerine, akademisyenlerden ideolojinin siyasi gayelerin peşinden gitmeleri istenir. Postmodernizm, akademisyenler topluluğu içinde bir uç değildir. Merkezdedir. Bu bize günümüz zihin hayatı hakkında çok şey anlatıyor.

İdeoloji takipçileri derken kitapta mevzu aslında Amerikan demokratları ya da liberalleri, bizdeki solcular gerçeği değil de kolektif yanılsamalarının devam etmesini istiyorlar. Legal tenkitleri görmezden gelmek, kendini öbür benzeri beşerlerle dolu bir yankı odasına hapsetmek ve muhalefeti insanlıktan çıkarmak işte budur. Esasen takipçileriniz düşünmez. Takip ederler.

Neden entelektüel moronlar gayelerini gerçekleştirmek için sahtekârlığa başvurmak zorunda kalıyorlar? Platon: Kamu faydasına hizmet etmek için insanlara söylenen “asil yalanlar” demiştir. Ne var ki bu “asil yalanlar” nadiren rastlanan, hatta hiç rastlanmayan bir yaratıktır. Alçakça palavralar, alçakça programlar için coşku yaratmak emeliyle kullanılırlar. Zorla kısırlaştırmadan pedofiliye, bebek öldürmeden totalitarizme kadar, bu kitaptaki bireylerin savunduğu davalar yanlış olmaktan fazla birçok vakit berbattır. Demokratik bir toplumda, hangi yolların istek edilir olduğu ve hangilerinden kaçınılması gerektiği konusunda en güzel hakem, başı karışık değil, uygun bilgilendirilmiş bir halktır. Halkı yanıltmanın popülerliği, birçok seçkinin yalnızca kitlelere değil kendi programlarına da güvenmediklerini göstermektedir.

Kötü fikirler, politik olarak esinlenilmiş palavralar, herkese uyan tek tip sistemler ve entelektüel moronların başka eserleri fikirler, dünyamızın talihsizlikleridir. İdeolojiler var olduğu sürece, kendilerini ve diğerlerini kandıran, hedeflerin araçları haklı çıkardığına inanan ve muhalif fikirleri boğan fanatikler de var olacaktır.

Yazar, Amerika’daki Cumhuriyetçiler yani muhafazakar ve dindarlar ile Demokratlar yani solcu liberaller ortasındaki kültür savaşında tarafların nasıl cins bir fikir yapısına sahip olduğunu gözler önüne sermeye çalıştım, diyor. Kitabın yazım tarihinin 2024 olduğunu unutmayalım. Ben de bizim dünyamızdan kimi ekleme ve saptamalarla bir şeyler karaladım. Bizde de yıllar içinde emsal tartışmaları anımsıyor musunuz?

Bununla birlikte, entelektüel moronların tesirini azaltmak için alabileceğimiz önlemler vardır. İdeolojik palavraları ifşa etmek yalnızca anında olumlu bir tesir yaratmakla kalmaz, tıpkı vakitte gelecekteki palavralara yenik düşmeye karşı aşılama eğilimi gösterir: Hem kendi saflıklarının hem de ideologun sahtekarlığa olan eğiliminin farkına varırlar. Entelektüel ortamlarda tartışma, özgür sorgulama, açıklık, dürüstlük, müsamaha ve çeşitlilik için gayret göstermek, programlama yerine düşünmeyi geliştiren şartların yaratılmasına yardımcı olacaktır. Son olarak, bilgiyi değerlendirirken kendimizin dışına çıkmak ve ideolojik önyargılarımızdan kurtulmak kıymetlidir. Tercihlerimize ziyan verdiğinde hepimiz palavralara karşıyız. Müttefiklerimize ve çıkarlarımıza yardımcı olduğunda da palavraya karşı çıkmak, hakikate bağlılığın gerçek imtihanıdır. Aristoteles, hakikate olan sadakatinin Platon’a olan sadakatinden bile daha ağır bastığını söylemiştir: “Her ne kadar hem hakikati hem de dostlarımızı sevsek de, dindarlık evvel hakikati onurlandırmamızı gerektirir.”