Sinir uçları
“İbn Suûd’la harika enteresan bir gün geçirdik. Kendisi, benim tanıştığım en çarpıcı şahsiyetlerden biri. Hayli görkemli bir görünüşe sahip, uzunluğu iki metrenin üzerinde. Çok asaletli ve soğukkanlı. Düzensiz birliklerin lideri olarak cesaretini kanıtladı ve askerlikle devlet adamlığını şahsında bir ortaya getirdi.”
Ünlü İngiliz casus, seyyah ve kâşif Gertrude Bell, 27 Kasım 1916 günü Irak’ın Basra bölgesinde şahsen tanışıp sohbet etme imkânı bulduğu, geleceğin Suudi Arabistan Hükümdarı Abdulazîz İbn Suûd’u bu cümlelerle anlatıyordu. Çölde gerçekleşen o buluşma, Ortadoğu yakın tarihinin en kıymetli sahneleri ortasına girecekti.
Şerif Hüseyin ve müttefikleri, 1916’nın haziranında Osmanlı İmparatorluğu’na karşı Hicaz merkezli bir ayaklanma başlattığında, İngilizler Arap Yarımadası’nın öbür bölgelerinde de denetimi ellerinde tutmak istemişti. Bu sebeple, İngiltere’nin Bağdat’ta bulunan yüksek komiseri Sir Percy Cox, Londra’daki üslerinden aldığı buyruk üzerine, Abdulazîz’i Basra Körfezi kıyısındaki Ukayr’de bir görüşmeye davet etmişti. Zahrân’ın 70 kilometre kadar güneyinde yer alan Ukayr’in seçilmesinin nedeni, İngiliz diplomat ve casusların kolaylıkla ulaşabileceği bir noktada yer almasıydı. 11-12 Kasım 1916’da Sir Percy Cox ve beraberindeki heyetle görüşen Abdulazîz, İngiliz muhataplarından, 23 Kasım’da Kuveyt’te düzenlenecek bölgesel bir toplantıya katılma daveti almıştı. İngilizlerin himayesinde ve Kuveyt Buyruğu Câbir bin Mubârek es-Sabâh’ın konut sahipliğindeki toplantıda, Körfez’in bütün değerli kabile şefleri hazır bulunmuştu. Sir Percy Cox’un Arap önderleri Kuveyt’te toplama maksadı, Şerif Hüseyin ayaklanmasına takviye vermelerini sağlamaktı. İbn Suûd -biraz gönülsüz de olsa- isyana takviyesini açıkladı, lakin aslında hedeflediği şey, bu minik adımı karşılığında Kuveyt-Arabistan hududunun istediği biçimde çizilmesinin teminiydi.
Kuveyt’ten sonra Basra’ya geçen İbn Suûd, Gertrude Bell’in de katıldığı 27 Kasım tarihli toplantıda hudut sorunlarının müzakeresini beklerken, İngilizler Arap muhataplarına bölgedeki askerî güçlerini sergileyerek onu “Britanya” üstünlüğünü kabullenmeye zorlama peşindeydi. Gerçekten Percy Cox, Abdulazîz için cepheleri ve ordunun hareket alanlarını kapsayan bir ziyaret programı hazırlamıştı. Zannedildiğinden çok daha zeki bir önder olan Abdulazîz, İngiliz yetkililerle yaptığı sohbetler sırasında, Kuveyt’e verileceğini duyduğu genişçe bir sahayı kendi ülkesi için istediğinde şu karşılıkla karşılaşmıştı: “Orada petrol olduğunu düşünüyoruz.” İngiliz planı açıktı. Kadîm Basra limanını by-pass ederek, Dicle ile Fırat’ın birleştiği Şattu’l-Arab’ın çıkışına Kuveyt’i kocaman bir kapan üzere gereceklerdi. Hem Kuveyt’in oradaki varlığı hem de Kuveyt’in sahip olduğu devasa petrol yatakları, sonraki on yıllar boyunca bölgede daima krizlerin yaşanmasına yol açacaktı.
Sınırlar, hudut uçlarıdır. Büyük Britanya İmparatorluğu, vaktiyle hâkim olduğu yahut kelamının geçtiği her coğrafyada, bu hudut uçlarının daima uyarılacağı ve yaraların hiç kapanmayacağı düzenlemeler yapmaya ihtimam göstermiştir. Ortadoğu’dan Asya’ya İslâm coğrafyasında nerede hudut ihtilafı varsa, bakın, orada illa bir İngiliz izi göreceksiniz.
Türkiye Cumhuriyeti kurulurken ve haritalar çizilirken, “Mîsâk-ı Millî” dediğimiz gerçek hudutlara riayet edilememesinin art plandaki sebebi de yeniden İngiltere’nin baskısıdır. Çiçeği burnunda Irak Hâşimî Krallığı ile Türkiye Cumhuriyeti ortasında, Kerkük ve Musul’u hududumuzun bu tarafına dâhil edebileceğimiz bir mutabakata varılamaması, Londra’nın becerisidir.
Türkiye’nin doğu ve güneydoğu hudutları çizilirken, ileriki yıllarda buralarda filizlenecek birtakım çatışmaların raylarının döşendiği açıktır. Ortadoğu’nun en kıymetli su kaynaklarına ve yeraltı zenginliklerine mesken sahipliği yapan bir bölgenin emperyalist güçler tarafından ihmal edileceğini düşünmek, abesle iştigaldir. İçinden geçtiğimiz şu sancılı devirde, Türkiye üzerine tasarlanan projelerin giderek ağırlaşacağını hesap ederek, gözlerimizi dört açmak ve tarihte yaşanan acı deneyimlerin tekrarından korunmak için her türlü önlemi almak durumundayız.