Aptallık üzerine baş yoran İtalyan akademisyen Cipolla (1922-2000) insanları dört kategoriye ayırır: Çaresiz, haydut, zeki ve aptal.

Yazara nazaran iki insan ortasındaki rastgele bir olağan etkileşimde, çaresiz kişi bir kayıp yaşarken oburu kazanır.

Haydut, oburunu ziyana uğratırken, kendine bir yarar sağlar.

Zeki kişi kazanırken öbür kişinin de kazanmasını sağlar.

Aptal kişinin belirleyici özelliği, başkasını ziyana uğratırken kendisinin hiçbir şey kazanmamasıdır.

Olay Rusya’da geçiyor. İhtilal yönetimi altında çok şey affedilebilirdi ancak İhtilalin hoş ismini lekeleyen hiçbir kişi yahut hiçbir şey affedilemezdi.

Kişisel olarak gözlemlediğim olaylardan biri de Petrograd’da bir tramvayda seyahat eden bir bayanın birdenbire bağırarak cüzdanının çalındığını söylemesiydi. İçinde elli ruble olduğunu söyledi ve gerisinde duran güzel giysili genç bir adamı hırsızlıkla suçladı. Genç adam suçsuz olduğunu büyük bir ciddiyetle tabir etti ve hırsız olarak adlandırılmaktansa bayana kendi cebinden elli ruble vereceğini söyledi. Hiçbir şey işe yaramadı; tahminen de çok fazla itiraz ettiğini düşündüler. Dışarı çıkarıldı ve hemen vuruldu.

Zavallı adamın cesedi arandı ancak cüzdan bulunamadı. Rusya Cumhuriyeti’nin haysiyetini savunanlar tramvaya geri döndüler ve bayana daha dikkatli bir arama yapması gerektiğini söylediler. Bayan bunu yaptı ve kayıp çantanın cepteki bir delikten astarın içine yanlışsız kaydığını keşfetti. “Adaletin” bahtsız kurbanı için hiçbir şey yapılamazdı, bu yüzden onlara duruma uygun görünen tek yolu seçtiler ve bayanı dışarı çıkararak onu da vurdular. (“Bolşevizm” Mr. Keeling)

Adalet sağlanmış mı?

Hayır, sollanmış.

Ankara’da Bakanlar Kurulu toplantısının yapıldığı salondaki masa çok heybetli görünüyor. Aşikâr ki düzgün bir personelliği var. Memleketin her sorunu orada ele alınıyor, orada tahlil aranıyor.

Yalnız, ortada duran, üstünde çiçekler bulunan süs objesi baş karıştırıcı. Hal prestijiyle tabuta benziyor.

“Acaba kimin kabri” diye aklından geçiren bile vardır tahminen. O denli düşünenler varsa, ortalarında tartışabilirler de.

– Atatürk olamaz, o Anıtkabir’de.

– İnönü olmasın?

– O da Atatürk’e komşu.

– Üçüncü cumhurbaşkanı olabilir mi?

– Olmaz. Bayar da köyünde yatıyor.

– O halde kesin Kenan Paşa’dır.

– Hayır, onu da öbür yere gömdüler.

– Yahu aslında kabir etrafında toplantı yapılmaz ki.

– Niçin yapılmasın, şair “Biz ölülerimizle birlikte yaşarız” dememiş mi?

– O süs, üçgen, kare yahut daire biçiminde yapılabilirdi ve bu türlü baş karıştırmazdı.

“Bir sinek, öküzün boynuzuna konmuş. Akşam konuta dönünce ne yaptın bugün diye sormuşlar. Tarla sürdüm demiş.”

Bu kelamın sahibini bulamadım lakin asıllı tespit.

Saatçi dükkânında kumanda için pil alırken, yakındaki mescitten sela okunmaya başladı.

“Biri daha gitti” dedim, “Allah rahmet eylesin.”

Saatçi “Âmin, Allah taksiratını affetsin” dedi.

İkimiz de vefat edenin kim olduğunu bilmiyoruz. Selanın sonunda söylenecek. Büyük ihtimal tanımadığımız biri çıkacak. Bizde bu türlü tanımadan güzel dua etme alışkanlığı ne güzel bir davranış.

Saatçi para üstü verirken derin bir nefes aldı ve bilge bir kişi edasıyla “Eee, saati dolan gidiyor” diye yanıt verdi.

Sonra değerlendirmesinin devamı geldi: “Ecel gelince, ne bir saat ileri almak mümkün, ne bir saat geri.”

Bir saatçi açısından, duruma bundan uygun bir açıklama yapılamazdı.

Emekli haberlerinde parklardaki banklarda oturan, cami avlusunda ikindiyi bekleyen ihtiyarları gösteriyorlar.

Artık genç emekliler de var.

Haberciler onları da ekrana getirebilirler.

Kamerayı nereye tutsan, yarısı emekli çıkar.