İslam coğrafyası Ramazan ayını idrak ediyor. Bu ayın en değerli ibadetlerinden biri olan oruç ile ilgili epey soru geliyor. Orucu bozan şeyler nedir? Orucu bozmayan şeyler nelerdir? Müslüman vatandaşların sorularının yanıtlarını Diyanet’in açıklamalarına nazaran hazırladık. İşte haberimizin ayrıntıları…
Orucu bozan şeyler nelerdir? Diyanet açıklaması
Orucun temel ögesi, yeme, içme ve cinsel bağdan uzak durmak, nefsi bunlardan yoksun bırakmak olduğu için, oruçlu iken bunlar ve bu manaya gelecek davranışlar orucu bozar. Yemek ve içmek, yenilip içilmesi mûtat olan her şeyi kapsamı içine alır. Sigara, nargile üzere keyif veren tütün kökenli dumanlı hususlar ile uyuşturucular ve tiryakilik gereği alınan tüm hususlar oruç yasakları kapsamına girer (İbn Âbidîn, Reddü’l-muhtâr, III, 386-387). Her ne sebeple olursa olsun, ağızdan alınan ilaçlar da birebir karara tabidir.
Orucu bozmayan şeyler nelerdir?
: Unutarak yemek içmek orucu bozmaz. Oruçlu olduğu hatırladığı an hala yiyip içmeye devam ederse oruç bozulur
Orucu taammüden bozmanın kararı nedir?
Orucu taammüden, yani mazereti olmadığı halde bilerek bozmak, Ramazan’ın hürmetine saygısızlıktır ve büyük günahtır. Hz. Peygamber (s.a.s), orucunu bu halde bozanların keffâret ile yükümlü olacaklarını belirtmiştir (Buhârî, Savm, 30; Hibe 20; Nafakât, 13; Keffârâtü’l-eymân, 2-4; Müslim, Sıyâm, 81). Oruç keffâreti, iki kamerî ay yahut 60 gün orta vermeksizin oruç tutmaktır. Buna da gücü yetmeyen kişi, 60 yoksulu bir gün ya da bir yoksulu 60 gün doyurur. Bu keffâretin yanında ayrıyeten, tövbe edilmesi ve bozulan orucun da kazası gerekir (Merğînânî, el-Hidâye, II, 261-262).
Oruç tutmamayı mubah kılan mazeretler nelerdir?
İslam dini, unsur olarak bireyleri güçleri nispetinde sorumlu tutmuş, güçlerini aşan yahut külfete yol açan durumlarda kolaylaştırıcı kararlar getirmiştir. Bu genel unsur uyarınca farz olan Ramazan orucu ibadetini aşikâr koşullara bağlı olarak erteleme konusunda kimi ruhsatlar getirilmiştir. Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyrulmuştur:
“Ey inananlar! Oruç sizden evvelkilere farz kılındığı üzere, Allah’a karşı gelmekten sakınasınız diye, size de sayılı günlerde farz kılındı. İçinizden hasta olan yahut seyahatte bulunan, tutamadığı günler sayısınca öteki günlerde fiyat. Oruca dayanamayanlar, bir düşkünü doyuracak kadar fidye verir. Kim gönülden yeterlilik yaparsa, o düzgünlük kendisinedir. Şayet bilirseniz, oruç tutmanız sizin için daha düzgündür.” (Bakara, 2/183-184)
İslam âlimleri bu ayet-i kerime ve ilgili hadislere dayanarak Ramazan orucunu tutmamayı mubah kılan mazeretleri şöylece sıralamışlardır:
Ramazan’da sefer uzaklığı (en az doksan km.) bir yere gitmek için yola çıkacak olan kimse, geceden oruca niyet etmeyebilir. Lakin niyet ettikten sonra gündüzün seyahate çıksa bu seyahat esnasında yasal diğer bir mazereti bulunmazsa orucunu bozmamalıdır. Başlanan bir ibadetin mazeret yoksa tamamlanması gerekir. Sefer bir mazeret olduğu için, şayet orucunu seferîliği başladıktan sonra bozarsa kendisine keffâret gerekmez, yalnızca kaza gerekir (İbn Âbidîn, Reddü’l-muhtâr, III, 402-405).
Oruç tuttuğu vakit, hastalığının artmasından yahut uzamasından kaygı edilen kimse ile hastalığı sebebiyle oruç tutmakta zorlanan şahıslar için, güzelleştikten sonra kaza etmek üzere Ramazan ayında oruç tutmamalarına ruhsat tanınmıştır. Oruç tutması hâlinde hasta olacağı doktor tarafından bildirilen kimse de hasta kararındadır.
Oruç tutamayacak kadar yaşlı olan kimseler, oruç tutmayıp yerine fidye verebilirler. Bakara müddetinin 184. âyetinde, bu halde olup da oruca güç yetiremeyenlerin, oruç tutmayıp fidye vermeleri gerektiği karara bağlanmıştır. Güzelleşme umudu olmayan hastalar da birebir karara tabidir.
d) İleri derecede açlık, susuzluk:
Açlık yahut susuzluk sebebi ile vücut ve ruh sıhhatinin önemli derecede ziyan görmesi kelam konusu olan kimse orucunu bozabilir. Sıhhat kaideleri düzelmesi hâlinde bozulan oruç Ramazan’dan sonra kaza edilir.
Böyle bir kimsenin orucuna devam etmesi vefatına sebep olacak nitelikte ise, orucunu açmaması yani oruca devam etmesi haram olur.
e) Güç ve meşakkatli işlerde çalışmak:
Esas prestijiyle bir insanın ibadetlerini olağan bir biçimde yapmasını engelleyecek güç ve ağır işlerde çalışması yahut çalıştırılması yanlışsız değildir. Lakin ferdî yahut toplumsal zorunluluklar, kimilerinin bu türlü işlerde çalışmalarını gerektirebilmektedir. Bu türlü durumda bulunan bir kişi, oruç tuttuğu takdirde sıhhatine bir ziyan gelmesinden korkuyorsa, orucunu tutmayabilir. Bu durumda olanlar, müsaade günlerinde yahut müsait vakitlerde tutamadıkları oruçlarını kaza etmelidirler.
Oruç tuttuğu takdirde kendisinin yahut çocuğunun ziyan görmesi beklenen olan hamile yahut emzikli bayanlar da, sıhhat durumu oruç tutmak için elverişli olmayanlar ortasında değerlendirilmiştir. Bu durumda olanlar da oruç tutmayabilirler. Hatta ziyan görme ihtimali kuvvetli ise tutmamaları gerekir. Durumları olağana döndüğünde tutamadıkları oruçları kazâ ederler (Sahnûn, el-Müdevvene, I, 278-279; Şîrâzî, el-Mühezzeb, I, 328; İbn Kudâme, el-Kâfî, I, 433-434; Kâsânî, Bedâî’, II, 97).
Fakihler oruç tutmama ruhsatını Kur’an ve Sünnet’te zikredilen sebeplerle sonlu tutmayı tercih etmiş, bunların ortak özelliği meşakkat olsa bile, her meşakkatli durumda oruç tutulmayabileceğini söylemekte temkinli davranmışlardır (İbn Kudâme, el-Kâfî, I, 433-436).
Ruhsata münasebet olan hâl ortadan kalkınca tutulamayan oruçlar kaza edilir. Güzelleşmesi mümkün olmayacak formda hasta olmak, ya da çok yaşlı bulunmak üzere oruç tutmaya daima bir mahzurun bulunması hâlinde tutulamayan her oruç için bir fidye verilir. Bir oruç fidyesi bir fıtır sadakası ölçüsüdür. Bir fıtır sadakası ise, bir kimseyi orta hâllisi ile bir gün doyurabilecek yiyecek ölçüsü yahut bunun nakdî karşılığıdır.
Orucun bozulmasına sebep olan ve kaza gerektiren durumlar:
Boğaza kar ve yağmur kaçması,
Burnuna kolonya çekmek, [Koklamak bozmaz.]
Mukimken oruca başlayıp, sefere çıkınca yiyip içmek,
Ud ağacının, amberle tütsülenip dumanının çekilmesi,
Diğerinin içtiği sigara dumanını isteyerek çekmek,
Kulağın içine ilaç damlatmak, kulağı ilaçlı suyla yıkamak,
Derideki açık yaraya konan sıvı yahut katı ilacın sindirim yoluna girmesi,
Vücuda ilaç şırınga etmek,
İsteyerek, zorlayarak ağız dolusu kusmak,
Dişi kanayanın ağzındaki kanı yutması yahut tükürükle eşit ölçüde karışık kanı yutması,
İmsak vaktinin bittiğini bilmeden yiyip içmek,
Güneş battı zannederek orucunu bozmak,
Dişlerin ortasında kalan nohut kadar şeyi yutmak,
Buruna çekilen suyun ağızdan çıkması,
Abdest alırken boğaza su kaçması, [Hanbelî’de bozmaz.]
Kâğıt, taş, pamuk, ot, pişmemiş pirinç üzere ilaç ve besin olmayan şeyi yutmak,
Makattan yahut bayanların önden fitil kullanması,
Oruçlu olduğunu unutup yediğinde, orucu bozuldu sanarak, bilerek yemeye devam etmek,
İmsak vaktinden sonra niyet edenin, gün içinde orucunu taammüden bozması,
Denize girince yahut guslederken makattan su girmesi, [Hanbelî’de bozmaz.]
Lisan altına konan ilacı emmek,
Makata konan pamuğun yahut diğer şeyin hepsinin içeri girmesi,
Bedene giren ultrason yahut endoskopi aygıtında ilaç, merhem olması,
Lavman yaptırmak, [Mâlikî’de bozmaz.]
Özel olarak su buharı teneffüs etmek,
Burundan genze giden kanı yutmak,
Bayılanı ayıltmak için yahut uyuyanın ağzına su akıtmak,
Açlığa yahut susuzluğa sahiden dayanamayarak yiyip içmek. [Kefaret gerekip gerekmeyeceğini bilmeyen, ihtiyaten küçük bir kağıt modülünü yahut çiğ pirinç adedini susuz yutarak orucunu bozmalı. Sonra yiyip içebilir.]
Basur göğsünün, taharetlendikten sonra, ıslak olarak içeriye girmesi,
Yaş parmağı, ön yahut art tarafa sokmak, [Hanbeli’de bozmaz.]
Seferde iken taammüden orucunu bozana kefaret gerekmez, yalnızca kaza gerekir. Zira seferde oruç tutmak farz değildir.
Taammüden orucunu bozan, sonradan oruç tutmamayı mubah kılacak bir hâl başına gelse, mesela bayanın hayzı başlasa veyahut oruç tutamayacak kadar hastalansa yalnız kaza gerekir. Ama orucunu bozup sefere çıksa, kefaret gerekir; zira sefere çıkmak semavi bir özür değildir.
Oruçlunun ağzına giren gözyaşı yahut ter, çok olur da, tuzluluğunu ağzının her yerinde duyar ve yutarsa orucu bozulur. Yutmayıp tükürürse bozulmaz.
Oruca ne vakit ve nasıl niyet edilir?
Niyet etmek orucun koşullarındandır. Niyetsiz oruç sahih değildir. Kalben niyet etmek kâfi ise de niyeti lisan ile tabir etmek menduptur. Oruç için sahura kalkılması da niyet sayılır.
Ramazan orucu, belirli günlerde tutulmak üzere adanan oruçlar ile beyhude oruçlar için niyet etme vakti, güneşin batması ile sonraki gün zirve noktasına gelmesi öncesine kadarki müddettir Fakat imsaktan sonra yapılacak niyetin geçerli olması için bu vakitten itibaren bir şey yenilip içilmemiş, oruca muhalif bir iş yapılmamış olması gerekir. Aksi takdirde gündüz niyet caiz olmaz (Kâsânî, Bedâî’, II, 85). Bu oruçlar için, “yarınki orucu tutmaya” biçiminde mutlak niyet kafidir. Bununla birlikte geceden niyet edilmesi ve “yarınki Ramazan orucuna” biçiminde orucun belirlenmesi daha faziletlidir. Ramazanın her günü için başka niyet edilmesi gerekir (Mevsılî, el-İhtiyâr, I, 397, 400).
Kaza, keffaret ve bir vakte bağlı olmaksızın adanan oruçlar için gün batımından itibaren en geç imsak vaktine kadar niyet edilmiş olmalıdır. Bu cins oruçlara niyet edilirken, “falanca kaza, keffaret yahut adak orucuna” biçiminde belirtilmesi gerekir.
Şafiî mezhebine nazaran ise beyhude dışındaki tüm oruçlara geceden niyet edilmelidir. İmsak vaktine kadar niyet edilmemişse o günün orucu geçerli olmaz. Beyhude oruçlara ise güneş zirve noktasına gelmeden öncesine kadar niyet edilebilir (Şirâzî, el-Mühezzeb, I, 331-332)
