Milyonlarca çalışanı ilgilendiren emeklilik sisteminde yeni düzenleme devreye alınacak. Kişisel Emeklilik Sistemi’nde (BES) çalışanların maaşından her ay yüzde 3 oranında kesinti yapılıyor ve çalışanlar istediği vakit bu sistemden ayrılabiliyor. Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi’ne (TES) tüm patron ve emekçilerin iştiraki zarurî olacak.

Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi ile emekli olduktan sonra gelir düşüşünün önlenmesi amaçlanıyor. BES’te çalışanların maaşlarından her ay yüzde 3 kesinti yapılıyor ve çalışanlar istediği vakit bu sistemden ayrılabiliyor.

Tüm patron ve emekçilerin TES’e iştiraki zarurî olacak. Kelam konusu sistemden ayrılmak mümkün olmayacak.

Çalışanlar SGK dışında ikinci bir prim ödeme sistemine dahil edilecek. Sisteme nazaran, bürüt maaştan en az yüzde 3 kesilecek ve patron de tıpkı oranda katkıda bulunacak. Prim ölçüsünün yüzde 30 kadarı da devlet katkısı olarak sağlanacak.

Sistemin ayrıntıları belirli olmaya başlarken ne vakit uygulamaya alınacağına dair hanüz net bir tarih yok. TES’in 2025 yılının son çeyreğinde yasal düzenlemeyle yürürlüğe konulması bekleniyor.

AA muhabirinin edindiği bilgiye nazaran, yeni sisteme ait merak edilen sorular ve karşılıkları şöyle:

TES, emeklilikte oluşacak gelir kaybını telafi edecek, çalışma devrindeki hayat standartlarını muhafazayı sağlayacak ek emeklilik gelirinin oluşmasını ve hane halkı tasarruflarının artırılmasını amaçlayan bir sistem olarak kurgulandı. TES, çalışan, patron ve devlet tarafından, çalışanın ferdi hesabına yapılacak nakdi katkıların emeklilik yatırım fonlarında yatırıma yönlendirileceği ve bu fonların seçiminin ve birikimlerin fonlar ortasındaki dağılımının çalışan tarafından yapılacağı bir ikinci basamak emeklilik sistemi olarak planlandı.

Sistem 1 Ocak 2022 prestijiyle başlayacak ve tüm özel kesim çalışanları yeni sisteme girecek. Kapsam dahilindeki tüm çalışanlar karma TES’e dahil olacak, sonra dileyen kişi isteğe bağlı TES’e geçiş yapabilecek.

1 Ocak 2022’de kanunun yürürlüğe girmesiyle tüm çalışanların kıdem tazminatına tabi geçmiş periyoda ait hakları tıpkı halde korunacak. Çalışanın bu tarihten evvelki çalışma müddetlerine ait kıdem tazminatına ait hakları teminata alınarak karma TES’e geçiş yapılacak. Hasebiyle 1 Ocak 2022’den sonra kıdem tazminatını hak edecek halde işten ayrılan çalışan, geçmiş kıdem tazminatını alabilecek, ayrıyeten yeni sisteme bir transfer yapılmayacak.

Çalışanlar açısından bir hak kaybı kelam konusu olmayacak. Kıdem tazminatı sisteminde brüt fiyatının yüzde 8,33’ünü kıdem tazminatı olarak alan emekçi, karma TES’te yüzde 5,33’ü kıdem tazminatı, yüzde 3’ü patron katkısı olmak üzere toplamda yüzde 8,33’lük hakka sahip olacak. Yüzde 3’lük patron katkısı ferdî fon hesabında toplanacak.

Mevcut durumda çalışan istifa ettiğinde yüzde 8,33’lük kıdem hakkının tümü yanarken, karma TES’te kişisel fon hesabındaki yüzde 3’lük hakkı gizli kalacak. Çalışanların karma TES’e geçmeden evvelki kıdem tazminatı hakkı da gizli olacağından rastgele bir hak kaybı kelam konusu olmayacak.

İsteğe bağlı TES kapsamında kişisel fon hesabında biriken meblağ, çalışanın birtakım istisnalar dışında her durumda ve birebir iş yerinde 1 yıldan fazla çalışması kaydıyla işten kendisi ayrılması şartlarında da kazanılmış hakkı olacak.

Asgari ücretlilerin emeklilik aylığı, emeklilik yaşı gelmeden evvel sistemden kısmi çekiş hakkını kullanma yılı ve oranına, emekli olduğu devirde toplu para çekecek ise toplu çıkış oranına, çalışanın karma sistemde mi kalacağı yahut isteğe bağlı sisteme mi iştirak sağlayacağına, isteğe bağlı TES’e geçiş yaparsa sistemde kalış müddetine nazaran değişecek.

Bir taban fiyatlı 25 yıl çalışma mühletini isteğe bağlı TES’te geçirdiğinde ferdi fon hesabında 68 bin lira birikecek. Şayet kişisel fon hesabında biriken fiyattan toplu ödeme almazsa kendisine 15 yıl boyunca yaklaşık olarak 461 lira emekli aylığı ödenecek.

Asgari fiyatlı 25 yıl çalışma mühletini karma TES’te geçirdiğinde kişisel fon hesabında 37 bin lira birikecek. Kişisel fon hesabında biriken fondan toplu ödeme almazsa kendisine 15 yıl boyunca bu sistemden yaklaşık 251 lira emekli aylığı ödenecek.

Çalışan haklı fesih sebebi dışında işten çıkarılır yahut istifa ederse ferdî fon hesabında çalıştığı son firmadaki devrine ilişkin biriken fiyatı motamot korunacak.

Çalışma mühleti bir yıldan fazla ise iş yahut hizmet akdi ahlak ve düzgün niyet kurallarına uyulmadığı hallerde feshedilen çalışanın, son firmasındaki çalışma müddeti için oluşan patron katkı hissesi ve devlet katkısının fonda biriken fiyatının yüzde 50’si ferdi fon hesabında korunurken yüzde 50’si TES sigorta hesabına aktarılacak. Bu meblağ, varsa türel süreç katılaşana kadar çalışanın hesabında blokeli olarak bekletilecek.

Bir yıldan daha az müddette iş yahut hizmet akdi feshedilen yahut istifa ederek işten ayrılan çalışanın patron katkı hissesi ve devlet katkısı TES sigorta hesabına aktarılacak ve bu fiyat, varsa türel süreç katılaşıncaya kadar çalışanın hesabında blokeli olarak tutulacak.

Kişinin OKS hesabı varsa dilediği takdirde OKS kapsamında kalabilecek. BES ve OKS sistemi tercih edenler için sürecek.

Kapsamdaki tüm çalışanların fiyatlarından minimum fiyat üzerinden hesaplanan damga vergisi kadar indirim yapılacak.

Asgari fiyatın üzerinde fiyat alan bireyler çalışan katkısını yüzde 6’ya kadar artırabilecek. Bu durumda zarurî çalışan katkısına ek olarak yatırılan katkı, taban fiyatın yüzde 25’ini geçmemek üzere gelir vergisi matrahından indirilecek.

Karma TES’te yüzde 5,33’lük kıdem hakkı ve yüzde 3 patron katkısı alınırken, isteğe bağlı TES’te yüzde 4 patron katkısının yanı sıra yüzde 1 (asgari prime temel yarar üzerinden) devlet katkısı uygulanacak.

Sistemde çalışan katkısı, katkı hissesine temel aylık yararı minimum fiyat olan çalışanlar için yüzde 0,5, katkı hissesine temel aylık çıkarı taban fiyatla taban fiyatın iki katına kadar olan çalışanlar için yüzde 1,5, katkı hissesine temel aylık karı minimum fiyatın iki katından fazla olan çalışanlar için yüzde 2,5 olarak belirlendi. Çalışanın talepte bulunması halinde, çalışan katkı hissesi, katkı hissesine temel aylık karın yüzde 6’sına kadar artırılabilecek.

Birikimler emeklilik yatırım fonları aracılığıyla pahalandırılacak.

Emeklilik şirketlerine prim alacaklarını sigorta ettirme mecburiliği getirilecek. Ayrıyeten ahlak ve yeterli niyet kurallarına uymayan haller ve gibisi sebepler kapsamında işten çıkarılmış yahut 1 yıldan az çalıştığı iş yerinden istifa ederek ayrılmış çalışanlara ilişkin TES sigorta hesabına aktarılan fiyatlar da sigorta emeliyle kullanılacak.

Çalışan fon seçimini kendisi yapacak, gerçek getiri buna nazaran oluşacak.

İşçi şayet bir yıldan az çalıştığı işinden istifa ederse sadece çalışan katkısı kişisel fon hesabında kalacak. Bir yıldan uzun müddetli çalışılan işlerden istifa yoluyla ayrılma durumunda kişisel fon hesabına ödenen primler hiçbir sürece tabi tutulmadan kayıpsız biçimde hesapta yer almaya ve fonlarda nemalanmaya devam edecek. Çalışan, sistemden çıkış koşullarına bağlı olarak kısmi çıkış yahut emeklilik yaşında bunu alabilecek.

60 yaşını doldurmamış iştirakçilere, talep edilmesi halinde, bir kereye mahsus olmak üzere evlilik, bir kereye mahsus olmak üzere işsiz kalınması, birinci konut edinimi ve ağır hastalık üzere sebeplerin her biri için, müracaat tarihindeki ferdi emeklilik hesabındaki birikim meblağının yüzde 10’unu ve çoklu yararlanım halinde kısmi çekiş hallerinin tamamı için her halükarda kısmi çıkış oranının yüzde 20’sini geçmemek üzere defaten ödeme yapılabilecek.

Cayma ve ayrılma hakkı bulundurmayan bu sistemden büsbütün çıkış, emeklilik devri sona erdiğinde, çalışanın mevti yahut maluliyet durumlarında olacak. Çalışan, emekli olduğunda kendisine bağlanacak aylık mühleti bittiğinde sistemden çıkmış olacak.

Bireysel hesaplara devlet katkısı ödemesi nakit olarak yapılacak. Ödeme, çalışılan ve patron ile çalışan katkı hisselerinin sisteme aktarıldığı ayı takip eden ayın sonuna kadar gerçekleştirilecek.

TES ikinci basamak emeklilik sistemi olarak kurgulandı. Dolayısıyla Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) kapsamındaki birinci sütun emeklilik sistemiyle ayrışıyor. Çalışan emeklilik yaşı geldiğinde SGK’den emekli olacak, ayrıyeten 60 yaşına geldiğinde TES kapsamında ikinci emekli aylığını alacak. Kişi, iki emekli aylığını da rastgele bir kesinti, oransal azalma olmadan birebir anda alabilecek.

Tamamlayıcı emeklilik yaşı 60 olarak belirlendi ama emekli olmak için rastgele bir mühlet kuralı bulunmuyor. Çalışan ismine ödenen katkılar kişinin ferdi fon hesabında yer aldığı için her çalışan emeklilik yaşını doldurduğunda hesabındaki birikime hak kazanmış olacak. Diğer bir deyişle 5 yıl çalışana da 30 yıl çalışana da 60 yaşını doldurduğunda ferdî fon hesabındaki birikim kapsamında ödeme yapılacak.

Olmayacak. 30 günün 19 günü hak olarak kıdem tazminatına tabi tutulacak, 11 günü ise kişinin kişisel fon hesabında birikecek.

Birikmiş kıdem tazminatına ait hiçbir yeni düzenleme yapılmayacak, çalışan kıdem tazminatını hak edecek halde işten çıkarıldığında geçmiş kıdem tazminatını alacak.

Geçmiş haklar korunduğu için tüzel sürece ait tazminatlarda bir değişiklik olmayacak.

Çalışan bir gün bile çalışmış olsa kişisel fon hesabındaki hakkı gizli olacak. Patron tarafından işten çıkarılmış olsa bir günlük çalışması karşılığı TES katkısı hesabında duracak.

Kişi emekli olduğunda hesabında biriken fiyatın yüzde 25’ine kadar toplu ödeme alabilecek. Kişisel fon hesabında kalan fiyat aylık olarak ödenecek.

Sistemin taslağı personel ve patron temsilcileriyle paylaşıldı, görüşleri alınıyor.