Doğal afetlerin asıl kaynağı ne: Yeni müfredat öğrencilere güvenlik kültürünü de kazandıracak

Prof. Dr. Osman Çakmak, İstanbul Rumeli Üniversitesi’nde öğretim üyesi olarak Kimya derslerinin yanı sıra laboratuvar güvenliği, kimyasal riskler, toksikoloji ve besin güvenliği üzere dersler de veriyor. Eğitim konusundaki çalışmalarıyla tanınan Prof. Dr. Çakmak, ülkemizin imtihancı ve bilgi merkezli eğitiminin ziyanlı yan tesirlerine de dikkat çekiyor.

Bu söyleşi, sarsıntı gerçeğiyle yüzleşmek ve eğitim sistemimizin bu gerçeğe uygun olarak yine yapılandırılmasının değerini vurgulamak emeliyle gerçekleştirilecektir.

Güvenlik kurallarını bilmek öbür, onları içselleştirip uygulamak ise farklı bir şey. “Problem çözme kabiliyeti düşüklüğü” ve kurallara uymama, bu eğitimin sonucu. Bir sıkıntıyla karşılaştığımızda, sorunun kökenine inip tahlil üretmek yerine, ekseriyetle belirtileriyle uğraşıyorsak, kurumları ve şahısları suçluyorsak, sorun çözme kabiliyeti düşüklüğü var demektir. Zira eğitim sistemimiz bizi meseleleri çözmeye değil, hazır karşılıkları ezberlemeye alıştırıyor.

Özellikle merkezi imtihanlar sebebiyle bilim eğitimi “karanlıkta yolunu kaybedenler, yada toptan düşünemeyenler ve tahlil üretemeyenler haline getiriyor. Beşerler düşünemeyince kuralların neden konulduğunu anlamayacaktır.

Bu eğitimin görülmeyen yan eserlerine bakarak sorunuzun yanıtını verebiliriz.

Eğitim sistemimiz, öğrencileri birer sorun çözücü değil, bilgi depolayan üniteler olarak görüyor. Bu yaklaşım, öğrencilerin karşılaştıkları meselelerin altında yatan nedenleri görmelerini engelleyerek, yalnızca yüzeysel tahliller üretmelerine yol açıyor.

Kullandığınız aleti yahut çalıştığınız ortamın risklerini bilmiyorsanız yanılgı yapmanız kaçınılmazdır. Mesleğinizi ve işinizi âlâ bilmiyorsanız, kullanacağız aygıtı ve aleti kullanmayı gerçek öğrenmemişseniz kusur üstüne yanılgı yapacaksınız demektir.

2 yıl evvel yaşadığımı zelzele ve Bolu Kartalkaya yangını üzere afetler, bu durumun ne kadar vahim sonuçlar doğurabileceğini gösteriyor.

Doğru kural koyma ve uygulama marifeti yetmezliği ve konulan kurallar dejenere olması, toplumun neredeyse tamamında kurallara uymamayı bir alışkanlık haline gelmesi alınan eğitimle direkt alakalı bir durum.

Öğrencilere, kuralların neden var olduğu, toplum için ne manaya geldiği ve neden uyulması anlatılmamaktadır. Sorgulamaya ve anlamaya imkân ve fırsat verilmemektedir.

Bu durum, toplum genelinde kurallara uyma alışkanlığının zayıflamasına neden olmaktadır.

Bolu yangını ve Maraş zelzelesi üzere büyük felaketlerde gördüğümüz üzere, yapı kontrolü, acil durum planlaması üzere hususlarda kuralların birçoklarının uygulanmamasının sonuçlarını gördük.

Kuralları yazılı metinler olarak öğretmenin bir faydası ve yararı yoktur. Eğitimi reçete bilgisi sunan yapıdan kurtarmadıkça da kuralsız ve nizamsız bir toplum olarak var olmaya devam edeceğiz demektir.

Özetle, mevcut eğitim sistemimiz, insanların potansiyellerini gerçekleştirmelerini engelleyen ve pasif bir toplum üretmeye hizmet eden bir yapıdadır. Bu durumu aşmak için, öğrencilerin farklılıklarını kabul eden, özgün düşünmeyi teşvik eden ve toplumsal sorumluluk şuurunu geliştiren bir eğitim sistemine gereksinim duyulmaktadır.

Acı olaylar daima tekrarlanmaması için yapmamız gereken muhakkak. Öncelikle, iş güvenliğinin yalnızca bir yasa yahut yönetmelik sorunu olmadığını, hayatın her alanında dikkate alınması gereken bir bahis olduğunu anlamak zorundayız.

Bolu Kartalkaya yangından öne çıkan tartışmalara bakıyoruz. Yangın merdiveninin olmaması ve kontrol düzeneklerinin yetersiz olduğu üzere hususlar öne çıkıyor. Acil durumlarda nasıl davranılması gerektiği konusunda insanların kâfi bilgiye sahip olmadığı lisana getiriliyor. Ancak asıl sorumlu olan eğitimin hali her daim gözden kaçıyor.

Çok kıymetli bir hatırlatmada bulundunuz. Yeni model hazır bilgiyi değil, keşfe dayalı öğrenmeyi ve beceriyi öne çıkarıyor. Eğitimi maarifleştirme, yani kültürel bedelleri eğitimin içine almayı vaad ediyor. Bu model yozlaştırılmadan gerekleri ile hayata geçirilirse eğitim süreci bireye güvenlik kültürü ve güvenlik okur müellifliği kazandırabilir. Bu vesile ile Yeni Müfredattan ümidim olduğunu belirtmeliyim.

Bu müfredat, öğrencilere yalnızca bilgi değil, birebir vakitte maharet ve sorumluluk duygusu aşılayacağım diyor. Öğrencilerin yalnızca bilgiyi ezberlemekle kalmayıp, tıpkı vakitte hayatla bağ kurarak öğrenmelerini hedefliyor. Bu sayede, öğrenciler güvenlik konusunda daha şuurlu ve sorumlu bireyler olarak yetişebilir. Mevcut olanda ise eğitimde imtihan ve bilgiden öteki bir şey yok nerede ise. Bu herkesin malumu olan bir şey.

Kendi kültürel kıymetlerimizi iş güvenliği ile birleştirerek, daha tesirli ve kalıcı sonuçlar elde edebiliriz. Zira diğerlerinin kavramları ile elde ettikleriniz/öğrendikleriniz size mal olmuyor. İthal bilim ve devşirme kavramlarla öğrenilenler zihinde “yama” üzere duruyor. Mesela bizim kültürümüzde “tedbir üzere akıl yoktur” denir. Bakın önlemli olmakla akıllı olmak muadil görülüyor. Eğitimin asıl maksadı da aklını kullanmayı öğretmektir. Yani evvel önlemli olmayı öğreneceksin. Bir ayette buyurulur ki; Allah aklını kullanmayanların üzerine pislik yağdırır. (Yunus, 100)

Eğer kendi kültürel değerlerimizle barışık ve iç içe bilim tahsili yapabilsek, eğitim her alanda yararlı ve iyi sonuçlar verecektir. Bu anlayışla iş kazalarını azaltabilir ve daha inançlı bir çalışma ortamı oluşturabiliriz.

Bu vesileyle, Maarif Modelinin maharet odaklı, keşfe dayalı ve tıpkı vakitte kültür ve inanç değerlerimizle barışık yapısının güzel sonuçları olacağını düşünüyorum.

Bu noktada, yeni müfredatın marifet temelli ve keşfe dayalı yapısını önemsemeliyiz. Öğrenciler, yeni müfredat sayesinde yalnızca teorik bilgilerle değil, tıpkı vakitte sorun çözme, eleştirel düşünme ve risk tahlili üzere hünerlerle de donatılmasını öngörüyor. Şayet bunu da yozlaştırmadan uygulayabilirsek; insanımız zelzele üzere doğal afetler karşısında daha şuurlu ve hazırlıklı hale gelebilir.

Zira beşerler kuralları ve gerçeklikleri keşfederek ve deneyimleyerek öğrenme fırsatı bulmadıkça kağıt üstünde kalan öğretiler tesirini göstermemektedir. Şimdiye kadar yaptığımız buydu.

Kurumlar elemanlarına peryodik güvenlik eğitimleri yapıyorlar. Bu eğitimlere bakıyorsunuz. Göstermelik seminerler ve basma kalıp bilgilerin tekrarı halinde sürüyor. Beşerler kelamda bir de sertrifika alıyorlar. Mış üzere yapma ülkemizde yaygın hale geldiği yeterli sorgulanmalıdır. Problem bilgi haline gelince, işin formu öne çıkıyor. Muhteva göz ediliyor.

İnsanlara konutta, işte, okulda riskler hakkında bilgi vermek hoş de, güya “güvenlik masalı” anlatır üzere. Uygulama nerede? Bilgiyle otomobil sürebilir misin? Direksiyonu tutmadan gidemezsin!

Bu iş, çocukluktan itibaren verilecek bir “hayat dersi”. Tıpkı yüzme bilmeden denize girmenin tehlikeli olduğu üzere, iş güvenliği bilgisi olmadan çalışmak da tıpkı kapıya çıkar. Güvenlik dersi, kağıt üzerinde değil, hayatın içinde yaşanarak öğrenilir.

Müzik aleti çalmayı, spor yapmayı kitaplardan öğrenemediğin üzere, güvenlik de kültür haline gelmedikçe yerleşmeyecektir. Yani, güvenlik bilgisi “fast food” üzere değil, “ev yemeği” üzere sindirilerek öğrenilmeli. Yoksa, kazalar “menüde” olmaya devam eder!

1987 yılından beri her yılın 4-10 Mayıs tarihleri ortasında İş Sıhhati ve Güvenliği Haftası düzenleniyor Yılın bir haftasında değil her ay ve haftasında güvenlik ve önlem gündemde olması gerekir. İstatistiklere bakıldığında ise iş kazalarında Türkiye’nin önde gelen ülkeler ortasında bulunuyor.

Sadece bu değil. Eğitim eksikliğinin yanı sıra, iş güvenliği konusunda kültürel bir bakış açısı eksikliği de olduğunu da eklemeliyiz. Güvenlik konusunda kendi kültürel kıymetlerimizi nasıl daha güzel bir biçimde işin içine katabiliriz diye güvenliği eğitim sorunu haline getirmek gerekiyor.

Diğer alanlarda olduğu üzere iş güvenliği alanında büsbütün devşirme ve taklit kavramlar kullanıyoruz. Öğrenilen bilgiler o yüzden içselleşmiyor. Yama üzere kalıyor. Batıdan devşirme kavramlarla iş güvenliğini anlatmaya çalışmak yerine, kendi kıymetlerimize uygun bir lisan geliştirmek ve kullanmak zorundayız.

Öncelikle, eğitim sistemimizi bilgi sorunu olarak değil, kültür problemi olarak ele almak zorundayız. Kendi kavramlarımıza dayalı bir ortamda uygulamayı öne çıkarmadığımız ve güvenlik kültürünü veren bir maarif sistemi hayata geçirdiğimizde , kurallar kağıt üzerinde kalmayacaktır.

Prof. Dr. Mikdat Kadıoğlu, Türkiye’de itfaiye teşkilatının yapısıyla ilgili değerli tenkitlerde bulunuyor. “Eğer Türkiye’deki mevcut kriz idaresi ve müdahale anlayışıyla sırf yangın söndürmeye odaklı bir teşkilat kurulacaksa, bu durumda bu ünitenin adı “Tulumbacılar Genel Müdürlüğü olmalıdır” diyor.

Prof. Dr. Mikdat Kadıoğlu, bilhassa yangın ve afet idaresi bahislerinde Türkiye’de hayli saygın ve tesirli bir isimdir. Meteoroloji mühendisi ve afet idare uzmanı olan Kadıoğlu, iklim değişikliği, kuraklık, seller üzere hususlarda yaptığı çalışmalarla tanınır. Bilhassa son yıllarda yaşanan büyük orman yangınlarının akabinde, yaptığı açıklamalar ve tekliflerle kamuoyunun dikkatini çekmiştir

Gelelim sorunuzun karşılığına: Türkiye’deki itfaiye teşkilatının en büyük eksikliği, yangın söndürme odaklı ve reaktif bir yapıya sahip olmamasıdır. Bolu yangınında olduğu üzere, büyük afetlerde uyum eksikliği, yetersiz ekipman, işçi ve eğitim üzere meseleler ortaya çıkmaktadır. Teşkilatın, tedbire, hazırlık ve kurtarma üzere farklı alanlarda gereğince güçlü olmaması, afetlere aktif müdahaleyi zorlaştırmaktadır.

Tek çatı altında birleşik bir itfaiye teşkilatı, uyumu artırarak daha tesirli müdahaleyi sağlayacaktır. Farklı ünitelerin (otel, orman, kent vb.) birleştirilmesiyle kaynakların daha verimli kullanılması, bilgi paylaşımının kolaylaşması ve standartların yükseltilmesi mümkün olacaktır. Bu sayede, afetlere karşı daha süratli ve faal bir biçimde müdahale edilebilir, tıpkı vakitte önleyici faaliyetler de daha kapsamlı hale getirilebilir.

Yanıt: O ülkelerde itfaiye teşkilatları, çoklukla çok istikametli ve önleyici faaliyetlere odaklıdır. Yangın söndürme yanı sıra, arama kurtarma, tehlikeli husus idaresi, halkı bilgilendirme üzere birçok farklı misyonu üstlenirler. Türkiye’nin, bu ülkelerdeki örnekleri inceleyerek, itfaiye teşkilatını daha çok istikametli ve faal hale getirebilir. Bilhassa, önleyici faaliyetlere verilen kıymet, risk kıymetlendirme sistemleri ve gönüllülük asıllı çalışmalar Türkiye için değerli dersler sunmaktadır.

Öncelikle mevcut mevzuatın gözden geçirilmesi ve güncellenmesi gerekmektedir. İtfaiye teşkilatına daha geniş yetki ve sorumluluklar verilecek yeni bir yasa düzenlemesi yapılması değerlidir. Ayrıyeten, bu teşkilata kâfi bütçe ayrılması, işçi sayısının artırılması ve mevcut işçinin daima eğitimi sağlanması ehemmiyet arzediyor.. Gönüllülük sisteminin güçlendirilmesi ve halkın bilinçlendirilmesi de değerli adımlar olacaktır.