Kıymetli hattatların elinden ‘Aşkın Sûreti: Hilye-i Şerîfeler’
Yıldız Holding, varlıklı koleksiyonundaki nadide yapıtları toplumla buluşturmaya devam ediyor.
Yıldız Holding Yönetim Kurulu Üyesi, pladis ve GODIVA Yönetim Kurulu Lideri Murat Ülker, yeni yazısında, Yıldız Holding Koleksiyo’nunda yer alan Hilyeleri derledikleri “Aşkın Sûreti: Hilye-i Şerîfeler” adlı kitabı paylaştı.
İslam sanatı, yüzyıllar boyunca farklı coğrafyalarda iz bırakmış, medeniyetleri şekillendirmiş ve üniversal bedeller bütünü oluşturmuştur. Bu sanat anlayışı, sadece estetik bir tabir biçimi değil; tıpkı vakitte insanı şanlı Allah’a (C.C.) yönelten, kul olmanın şuurunu pekiştiren, sanatı ve hikmeti iç içe barındıran bir ilim ve irfan seyahatidir. Hilye-i şerîfeler de bu seyahatin en değerli duraklarından biridir. Hilye bize Peygamber Efendimiz Hazreti Muhammed (S.A.V) tanımının yanında salavâta vesiledir. Bu manalar istikametinde insan ve toplum ilgilerinde bize rehber olan hilyelerin, levhaların emanetçiliğini yapmak değerli bir görevdir. Bendenize, dahi hattatlarımızın kudretli kalemleriyle yazarak, tezhip sanatkârlarımızın becerikli fırçalarıyla bezeyerek ortaya çıkardıkları sanat ve estetik mükemmeli hilyelerin emanetçiliğini yapmak düştü, çok şükür. Esasen her şey, hatta biz bile kendimize emanet değil miyiz, tümünün hakkını teslim edip hukukunu korumakla mükellef değil miyiz?
Ben bir koleksiyoner değilim, lakin istedim ki mutluluklar üzere hoşluklar de paylaşıldıkça çoğalsın. Böylece O’nun (S.A.V) latif ahlâkını, mümtaz sûretini, estetiğe istikamet veren örnek davranışlarını anlatan her bir hilyeyi titrek gönüllerimizi salavâtla teskine vesile olarak Yıldız Holding Koleksiyonu’muzda yer alan bu hal yapıtları Aşkın Sûreti Hilye-i Şerîfeler kitabımızda bir ortaya getirdik. Yıldız Holding olarak, sanatın ve kültürün toplumları birleştiren gücüne inanıyor, insan ruhuna dokunan yapıtları desteklemekten büyük bir memnunluk duyuyoruz.
Sanat danışmanı ve müellif Sayın İbrahim Ethem Gören’in 10 aylık titiz çalışmasıyla hazırlanan bu yapıtta, Hâfız Osman, Kazasker Mustafa İzzet Efendi, Hasan İstek Efendi, Bakkal Arif Efendi, Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır üzere büyük üstatların yanı sıra günümüzün değerli hattatlarının yapıtlarından oluşan 47 adet hilye-i şerîfe yer alıyor.
Sergimiz, Yıldız Holding’de randevu ile ziyaret edilebilir; kitabın özetini ise aşağıda bulabilirsiniz. Gelin, #mutluetmutluol ideolojimizle bu eşsiz hoşlukları birlikte keşfedelim.
Şüphesiz hüsn-i çizgi, ruhunun derinliklerinde sanat ve estetiği bir ortada barındıran sanatseverlere asırlardan beri değerli iletiler vermektedir. Hoca ve talebe bağı içerisinde meşk yoluyla âharlı kâğıtta devamlı şefkatle ilerleyerek eksiksiz dereceye ulaşan yazı sanatında hilyelerin özel bir yeri vardır.
Hilye-i Saâdet, Hilye-i Şerîfe ve Hilye-i Nebevî olarak da isimlendirilen hilye, Arapça bir söz olup sözlükte süs, cevher, sûret ve sıfat manalarında kullanılmıştır. Çizgi sanatında ve Türk İslâm edebiyatında ise, sevgili Peygamberimizin (S.A.V) tarif ve görünüş mânâsında kullanılarak, Peygamber Efendimiz Hazreti Muhammed (S.A.V) insani, ahlâkî ve fizîkî hoşluklarını; dış görüşünü anlatan yapıtlara hilye-i şerîfe ya da şemâil-i şerîf ismi verilmiştir.
Sevgili Peygamberimizin (S.A.V) uzuvlarının formu ve hoş ahlâkı, İslâm âlimleri tarafından senetleriyle birlikte yazılarak siyer kitaplarında kayıt altına alınmıştır. İlk siyer kitabı İbn İshak’a ilişkin Sîret-i Resûlullah’tır. Birinci hilye kitapları da İmam-ı Tirmizî’den eş-Şemâi’lün-Nebeviyye ve Kâdı Iyaz’dan Kitabüş-Şifâ’dır.
Rahmet Peygamberi’ni (S.A.V) dünya gözü ile görenlere Sahabe denmiştir. Habib-i Ekrem Efendimizi (S.A.V) göremeyenlerin yaptıkları görenlerden sormak olmuştur. Hz. Peygamber’in (SAS), etrafını çepeçevre aydınlatan hoşluklar asırlar boyunca lisandan lisana gönülden gönüle aktarılmıştır. Bu noktada Hz. Ali (ARO) değerli bir görev üstlenmiştir. Zira Hz. Ali (ARO) küçük yaşlarından itibaren, Peygamber Efendimiz Hazreti Muhammed (S.A.V) yanında, onun himayesinde yetişerek Peygamberi (S.A.V) en yeterli bir halde tanıma imkânını elde etmiştir.
Peygamber Efendimiz Hazreti Muhammed (S.A.V) müslümanların kendisini bilmesini arzulamıştır. Hz. Ali: Her kim benden sonra hilyemi görürse, beni hayatımda görmüş üzeredir. Kim bana şevkle bakarsa, Allah onun üzerine cehennem ateşini haram kılar, diye, Peygamber Efendimiz Hazreti Muhammed (S.A.V) bize nakletmiştir. Bu muştuyu alan sahabeler, yani onu görmüş olan Müslümanlar da, Peygamber Efendimiz Hazreti Muhammed(S.A.V) tarifini ve görünüşünü hafızalarına nakşederek, hayatlarında O’nu (S.A.V) göremeyenlere aktarmışlardır.
Bilindiği üzere İslâmiyet’te fotoğraf ve heykelden uzak durulmuştur. Bunun sebebi vakit içerisinde resmi/heykeli yapılan/dikilen şeylerin/kişilerin insanüstü sayılarak put edinilmesi olmuştur. Bunların yerine tabir tarafıyla etkisi daha kuvvetli olan tarife değer verilmiştir.
Peygamber Efendimiz Hazreti Muhammed (S.A.V) sıhhatinde onun fiziki hoşluklarının, kusursuz ahlâkının ve ulu karakterinin asırlar boyunca hatırlanabilmesine imkân tanıyabilmek için başta Hz. Ali (ARO) olmak üzere pek çok sahabe misyon üstlenerek hilyeler kaleme almıştır. Bunların içerisinde en meşhuru Hz. Ali’ye (Aro) ilişkin olanıdır. Hz. Aişe’nin (Aro), Hz. Hasan ve Hüseyin’in (ARO), Ebû Hüreyre’nin (Aro) ve öbür sahabelerin de yaptıkları tanımlara siyer kitaplarında rastlanmaktadır. Hakikaten, Ümmü Ma’bed’in (Aro) tanımındaki (S.A.V) özellikleri Hz. Ali’nin (ARO) tanımı kadar ayrıntılıdır.
Hilye-i Şerîfe
Hilye sözü çizgi sanatında Peygamber Efendimiz Hazreti Muhammed fizîkî ve ahlâkî özelliklerini anlatan hadis-i şerif ile dört halifesi ve torunları Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’in (Aro) isimlerinin yer aldığı hüsn-i sınır levhalarını tabirde kullanılmaktadır. Birinci olarak 17’nci yüzyılda Hâfız Osman’ın vaz ettiği ve üstten bakıldığında mescitlerin mimari ögelerine benzetilebilecek olan hilye formları kısa müddette sınır sanatının en önemli ögelerinden biri haline gelmiştir. Böylece hattatlar asırlar boyunca en hoş hilyeleri yazabilmenin uğraşı içerisinde bulunmuşlardır. Tezhip sanatkarları da ustalıklarını hilyeler üzerinde göstererek her biri başkasından üstün ve değerli hilye levhaları ortaya çıkmıştır.
Tarihte hattatlar ortasında Hz. Ali’den (Aro) nakledilen metnin hilye halinde yazılması gelenek halini almıştır. Arz ettiğimiz üzere Hilye-i Şerif, Hilye-i Saâdet ve Hilye-i Nebevî olarak da bilinen hilye sözü, halk ortasında çizgi sanatının en çok bilinen biçimi olmuştur.
Hilyelerin Peygamber Efendimiz Hazreti Muhammed’e hürmeten küçük kâğıtlara yazılarak göğüs ceplerinde taşındığı da bilinmektedir. Durumu yerinde olanların meskenlerinin başköşelerine astıkları hilye-i şerîfe levhalarının yanı sıra seyahatler için seyahat hilyeleri ve cep hilyeleri de hazırlanmıştır.
Hilyeler günümüzde de pek çok değişik formlarda tasarlanıp yazılmakla birlikte klasik hilyelerde şu kısımların bulunmasına ihtimam gösterilmektedir.
Levhanın her bir köşesinde birinci dört halifenin isimleri çoklukla yuvarlak içerisine yazılır:
Yine çok tercih edilen öteki üç Kuran cümlesi de:
Hilyelerin tezhibinde kullanılan desenler bezeme sanatkârının yaşadığı asırdan izler taşır. Bu bağlamda hilyelerde periyotlara nazaran tezhip formları ve kullanılan renkler de farklılık arz etmektedir. Son iki asrın hilye örneklerine baktığımızda yerlerde siyah, mavi, lacivert ve nadiren kahverengi, yeşil renklerinin yahut yakın tonlarının tercih edildiğini, çiçeklerde sarı, mavi, pembe vb. pastel renklerin kullanıldığını söyleyebiliriz.
16’ncı yüzyıl klasik motiflerinin sonraki asırlarda kısmen de olsa terk edildiğini, Lâle Devri’nde lâle, gül, sümbül ve çiçek motiflerinin sıklıkla kullanıldığını, 19’uncu yüzyılda ise barok ve bunun bir çeşidi olan rokoko üslûbuna yer verildiğini söyleyebiliriz. Günümüz tezhip sanatkarları hilyelerde ekseriyetle 16’ncı yüzyılın klâsik tezhip motiflerini kullanmaktadır. Hilye tezyinatına minyatür tekniği ile Mescid-i Haram, Mescid-i Nebevî ve Mescid-i Aksâ fotoğraflarının eklendiği de görülmektedir.
Geçmiş devirlerde olduğu üzere günümüzde de hattatlarımız hilyeleri en hoş bir biçimde yazmanın çabası içerisindedir. Gerek yekpare, gerekse kesimler halinde yazılan hilyeler, hattatlar ya da tezhipçiler marifetiyle murakka‘a gerilmekte, akabinde becerikli bir tezyinat ustasının fırçasından damlayan altınlar hilye levhalarını aydınlatmaktadır. Hiç elbet bu aydınlığın devam etmesi tüm sanatseverlerin ortak temennisidir.
Hilye-i Şerîfe
Kitabımızdaki hilyelere ketebe koyan, çoğunluğunun sanatlarını İstanbul’da icra ettiği bahsi geçen hattatlarımızın isimleri: Hâfız Osman, Mustafa Kütâhî Efendi, Seyyid Mehmed Surûrî Efendi, Ali Vasfî Efendi, İbrahim Sükûtî Efendi, Hâfız (Abdulahad) Vahdetî Efendi, Osman Şevki Efendi, Bursalı Halil Şükrî Efendi, Kazasker Mustafa İzzet Efendi, İbrahim Rüşdi El Mevlevî, Seyyid Muhammed Ferid Efendi, Hasan İstek Efendi, Hâfız Tahsin Hilmi Efendi, Ali İstek Efendi, Mustafa Hilmî Efendi (Ömer Efendi talebesi), İsmâil Sâbir Efendi, Bakkal Ârif Efendi, Safranbolulu Mehmed Vasfî Efendi, Hasan Sırrı Efendi, Mehmed Fehmi Efendi, Yahyâ Hilmi Efendi, Mehmed İlmî Efendi, Pir Aziz Rıfâî Efendi, Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, Kemal Batanay, Savaş Çevik, Hüseyin Öksüz, Fuat Başar, Zeyad Hayder Abdullah el-Mühendis, Süleyman Berk, Ferhat Kurlu, Ary Fâris Yazgı ve İsmail Öztürk.
26’sı ebediyet yurduna sırlanmış 35 hattatımızın kalemlerinden 47 hilye-i şerîfenin yazı hal ve çeşitlerini inceleyecek olursak: Muhakkak-Sülüs-Nesih (16), Muhakkak-Sülüs-Nesih-Rikā (3), Sülüs-Nesih-Rikā-Gubârî (2), Sülüs-Nesih (17), Muhakkak-Sülüs-Nesih-Ta‘lik (1), Ta‘lik (2), İcâze (1), Sülüs (1), Tevki-Nesih (1), Nesih (2), Kaligrafi (1).
Kitabımızdaki örnekler özelinde değerlendirdiğimizde Osmanlı asırlarında hilye-i şerîfe levhalarının daha fazla muhakkak-sülüs-nesih yazı nevilerinde kaleme alındığını, 20’inci yüzyıldan itibaren hilyelerin yazı formlarında sülüs ve nesihe yük verildiğini ve gubârî hilye geleneğinin büyük ölçüde terk edildiğini söyleyebiliriz.
Peygamber sevgisinin müşahhas tezâhürü mahiyetindeki seyahat hilyeleri Osmanlı halkının talepleriyle hattatlar tarafından sıkça yazılıyordu. Uzun vadeli seyahatlerde Peygamber âşıklarının yanlarında götürdükleri seyahat hilyelerini günümüzde koleksiyonlarda görmek mümkün.
İcâzet, sanatı hakkıyla öğrenerek icra etmeye ve öğretmeye hak kazananlara verilir. İcâzetnâme, hocanın talebesine itimadının bir göstergesidir. Bu itimat münasebetiyle talebe öz inancını artırır.
Üstadı icâzetnameyi yazdığında talebe alın terinin, sabrının, azminin mükâfatını almış; artık sanatın anahtarı eline geçmiştir. Bundan sonra estetik vadisinde gidilecek yollar çalışma, alın teri, istişare ve uğraş ile gerçek orantılı olacaktır.
Hat sanatında belli bir olgunluğa erişen öğrenci, hocasının talimatıyla icâzet levhasını müellif. Kimi örneklerde olduğu üzere icâzet alacak sınır talebeleri, hocası ve öteki hattatların huzurunda icâzet levhalarını müellifler ve böylelikle hattatlığa, ustalığa adım atmış olurlar. Hocaları talebelerinin hazırladığı levhaların altına icâzet kıtasını müellif.
Bir icâzet kıtasında talebenin yazısı, icâzet veren hocanın ve talebenin isimlerinin yanı sıra hayır duaları yer alır. Kimi icâzet levhalarında iki, üç ve daha fazla sayıda hattatın imzalarına da rastlanmaktadır.
Yıldız Holding İslâm Yapıtları Koleksiyonu’ndaki hilyelerden ikisi icâzet hilyesidir. Günümüzdeki icâzet alacak talebelere hünerlerinin bir nişânesi olarak hilye-i şerîfe yazdırma geleneği Osmanlı asırlarına tarihleniyor. Bu iki adet icâzet hilyesi kitabımızda yer almaktadır.
Hat mekteplerinde, yazı müfredatını bitiren talebelere, hocaları tarafından icâzet makamına kâim, şahâdetname vesikası ya da bitirme evrakı verildiği de bilinmektedir.
Hilye-i Şerîfe (Seyahat Hilyesi)
Hilye-i Şerîfe (İcâzet Hilyesi)
Kitabımızdaki hattatların çabucak hepsi Hâfız Osman yazı ekolünün talebeleri, hasebiyle silsileleri Hâfız Osmân’a kadar uzanıyor. Hilyelere baktığımızda “kâbil-i irşâd olan üstad olur üstaddan” fehvasınca usta eliyle usta olmuş ve dahi ustalarını geçmiş talebelerin yazılarını görüyoruz. Buna örnek, Kazasker Mustafa İzzet Efendi’ye nisbetle talebeleri Hasan İstek Efendi’yi, Mehmet İlmî Efendi’yi, Hasan Sırrı Efendi’yi ve Hamit Aytaç’a nisbetle Hüseyin Öksüz’ü ve Fuat Başar’ı keza Kemal Batanay’a nisbetle Savaş Çevik’i ve tekrar Hasan Çelebi’ye nispetle Ferhat Kurlu’yu misal gösterebiliriz. Zira çırağı ustasını geçemezse yazı da sanat da tekâmül edemez.
Hilye-i Şerîfe
Ketebe: Sevvedehû el-Hâc Mehmed İlmî gaferallahu lehû âmîn sene 1319
Hilye-i Şerîfe
Not: Hattat Ferhat Kurlu’nun 23’üncü hilyesidir.
Yıldız Holding İslâm Yapıtları Koleksiyonu sanatkâr ecdadımızın âsâr-ı atikasına sahip çıkarak hayli kıymetli toplumsal ve kültürel bir sorumluluk görevini yerine getiriyor. Bu örneklerin sayısının artırılarak hoşluklar üzere mutluluklar da paylaşıldıkça çoğalır fehvâsınca sanatseverlerin, araştırmacıların, sanatkarların irfanına arz edilmesini önemsiyoruz.
Hilye-i Şerîfe
Hilye-i Şerîfe
Dünün ustalarıyla bugünün sanatkarlarını tıpkı çatı altında buluşturan Aşkın Sûreti: Hilye-i Şerîfeler, sınır ve tezhip sanatlarının estetik inceliklerini, Peygamber Efendimiz’e (sas) duyulan derin sevgiyle harmanlıyor. Asırlar boyunca hilye-i şerîfelerle süregelen bu kadim gelenek, yalnızca gözlere değil, gönüllere de hitap ederek manevî bir seyahatin kapılarını aralıyor.
Bu eşsiz yapıtları yakından görmek, hissederek okumak ve daha fazla bilgiye ulaşmak isterseniz, Yıldız Holding’de randevuyla ziyaret edebileceğiniz üzere sonlu sayıda basılmış kitabımızı da edinebilirsiniz.
İnancımız odur ki, “Mutlu Et Memnun Ol” ideolojisini rehber edinerek sanat ve hoşlukları paylaştıkça çoğaltabilir; gönüllerimize yeni ufuklar açabiliriz.
