Hep toplumda kılık-kıyafete kıymet verilmiştir.
Osmanlı’da birinci uygulamanın Orhan Bey’in kardeşi Alâeddin Bey tarafından yapıldığı söylenir. Askerin başlığını kırmızıdan beyaza çevirmiş.
Fatih Sultan Mehmet devrinde Seyfiye, İlmiye ve Kalemiye kıyafetleriyle; kadın-erkek, Müslim-gayrimüslim kıyafetleri düzenlendi. Tarikat bağlılarının cübbeleri, hırkaları, gömlekleri, çakşırları ve özellikle kavuk, külah ve sarıklarının renkleri ve biçimleri belirlenmiştir.
Devlet memurlarının kavukları vazifelerinin sembolü ise tarikat erbabının başlıkları da hangi tarikata bağlı olduklarını gösterir. O denli ki bu özellik mezar taşlarında bile vardır.
XVI. yüzyılın ortalarından başlayarak Tanzimat’a kadar her dönemde gayrimüslimlerin kıyafetleriyle ilgili pek çok ferman çıkarıldı.
1568 tarihli bir fermanda bunların detayları şöyle tabir ediliyor: Yahudi ve Hıristiyan bayanları sade tülbent takınmalı, ayakkabıları siyah ve astarsız olmalı, Bursa kutlusundan fistan ve Şirvanî giymeleri, Müslüman bayanlara benzeri kıyafet giymemeleri, Ermenilerin başlarına alaca nesil sarmaları ve ferace giymemeleri gerekiyor.
Erkeklerde Musevilerin şapkaları kırmızı, Hıristiyanların siyahtır.
Bunlar birer üniforma üzeredir. Burada detayına giremeyiz fakat şurası bilinmelidir ki; Osmanlı’da kıyafet olağanüstü disipline tabidir.
Nitekim Islahat Dönemi’nde
askerine o vakte kadar görülmemiş bir kıyafet giydirildiğinde uygulama tartışmalara sebep olmuş, bu üniforma Islahat tersleri tarafından küfür alâmeti sayılmıştır.
I
I. Mahmut Dönemi’nde hem sivil hem askerî alanda yeni kıyafetler benimsendi. Kavuk yerine fes, cübbe yerine setre, şalvar yerine pantolon mecburiyeti getirildi.
Daha sonraki periyotlarda Avrupaî giysi hali yaygınlaştı.
Tanzimat’tan Cumhuriyet’e kadar geçen mühlet içinde pek çok “Kıyafet Nizamnâmesi” yayımlanmıştır.
Cumhuriyet Bölümü kılık kıyafette ihtilallerin yapıldığı bir devir oldu.
Başta şapka olmak üzere Avrupaî giysi temel alındı. Böylelikle ekip elbise, kravat bir nevi uygar üniforma sayıldı.
Hanımların çarşaftan çıkması, başı açık dolaşması uygun görüldü.
Gençlik bir askerî sınıf sayılmış üzere mekteplerde şapka mecburiyeti getirildi. Sanat okullarının şapkalarında yeşil şerit vardı. Ticaret liseliler kırmızı, sivil liseliler sarı şerit takıyorlardı.
İlkokullarda kız-erkek bütün öğrenciler, ortaöğretimde yalnızca kız öğrenciler kara önlük-beyaz yaka giyindi.
Bu kıyafet ülkenin bütün okullarında uygulandı.
Bu “tek tip” kıyafet zengin-fakir ayrımını ortadan kaldırmıştı. Bir kavle nazaran “demokratik” sayıldı.
Neredeyse bir yarım asır bu kıyafet değişmedi.
Özal devrinde ülke insanı ayağını yorganından bir metre dışarı çıkardı.
Liberal rüzgârlar her yanı sardı. Tuzu kuru olanlar bu kara önlük beyaz yakayı fukaralık sembolü sayıp küçümsedi.
Gençlik rengârenk giyinmeli, isteyen istediği kıyafeti seçmeliydi.
Bir periyot ortaöğretimde erkeklerin uzun saçlarıyla kızların etek uzunlukları ıstırap yarattı. Her cins kolejin yaygınlaşması ile “serbestî” galip gelmişti.
Gençler ortasında “marka” tutkusu yaygınlaşınca zengin-fakir ayrımı kendini gösterdi. O denli ya, alan var, alamayan var.
Kara önlük-beyaz yaka nisyana terkedildi. O artık bizim jenerasyonların anısında “fakir lakin onurlu” mevkiini koruma ediyor.
Bu yıl birinci ve ortaöğretimde kıyafet serbestisi mahzurlu bulunduğu için yine bir uygulama kabul edildi. Buna nazaran belirlenen okul kıyafeti görseli, okulun internet sitesinde yayımlanacak ve 4 eğitim ve öğretim yılı geçmeden değiştirilemeyecek. Okul kıyafeti değiştirildiğinde, orta sınıflardaki öğrenciler bir üst tahsil kademesine geçinceye kadar mevcut okul kıyafetlerini giymeye devam edebilecek. Belirlenen okul kıyafeti, 1739 sayılı Kanun’da yer alan genel ve özel emellerle temel unsurlar doğrultusunda
ekonomik, sade, kullanışlı, kolay temin edilebilir ve pedagojik temellere uygun olacak.
Özel gün, hafta ve kutlamalarda, ders içi ve ders dışı faaliyetlerde kullanılmak üzere veliye mali yük getirecek özel kıyafet aldırılmayacak. Okul kıyafeti temin edilmesine yönelik, okul-aile birliklerince kıyafet satışı ve özgür rekabet kaidelerini ihlal eden yaklaşım ve yönlendirmeler yapılamayacak. Bu uygulama öğrenciler ortasındaki eşitliği pekiştirmeyi ve velilere ekonomik manada dayanak olmayı hedefliyor.
Kara önlük-beyaz yaka geri gelmiyor, gelmesin, Türkiye o günleri geride bıraktı.
Yeni uygulama serbestîden disipline hakikat atılmış bir adımdır. Ayrıyeten “forma” öğrencinin mektebi ile ortasında bir “aidiyet” duygusu uyandıracaktır.
Bu da hoş.
Milli Eğitim Bakanımız “Maarif Sistemi” ile eğitim ve öğretime bir “disiplin” getirmeye çalışıyor. Tebrik ediyoruz.
